هدایت الهی شامل همه موجودات و انسانها می گردد، امّا اگر کسی خود بستر رشد و هدایت تکوینی را نابود کند یا در برابر هدایت تشریعی عناد ورزد، ضلالت او به اختیار خود است. هدایت الهی چون نور خورشید و باران بر وجود همگان نازل می شود، امّا بعضی از انسانها از معرض نور و باران می گریزند.

هدایت و ضلالت الهی به معنای زمینه سازی یا از بین بردن زمينه هاى مساعد است، بدون اينكه فرد توسط اراده الهی بر هدایت یا گمراهی اجبار شده باشد. این توفیقات و یا سلب توفیقات از سوی خداوند بی حساب و کتاب نیست؛ بلکه هر بنده ای با اعمال اختیاری خود که شامل نافرمانی و کفر و نفاق یا با توبه و جهاد و اطاعت فرامین خداوند است، توفیقات الهی را به خود جلب و یا از خود سلب می کند.

این اشکال از اساس صحیح نیست؛ چراكه اين توهّم ناشى از ناآگاهى نسبت به مصطلحات زبانى عصر قرآن و اشتباه عرف قديم با عرف امروز است. مثلا كلمه «فرج» در اينجا شكاف مورّب قسمت پايين لباس يا دامن است و احصان فَرْج كنايه از منزه بودن از فحشاء است. اين كاربرد بر اساس زبان اصيل عرب كهن است كه قرآن هم بر روال آن جريان دارد. امّا در دوره‌هاى بعد نام عورت زن شده كه كاربردى جديد است.

علت قطعي بودن ورود كافران و منافقان به جهنّم اين است كه مهمترين و گسترده ترين سرچشمه گناه و آلودگى ها همين كفر و نفاق است؛ زيرا تا چراغ ايمان درون جان انسان روشن نشود و از شرك، كفر و نفاق خالص نگردد انگيزه مؤثرى براى كار خير نخواهد بود و به جاي آن، انگيزه هاى مادى و شهوات بر او حاكم خواهد بود. «كُفر» به معناى پوشاندن حق و «نفاق» به معناى دوگانگى ظاهر و باطن مهمترين سدّ راه اصلاح در جوامع انسانى هستند.

قرآن در سوره «نساء» درباره طبقه پائين جهنّم سخن گفته كه نشان مى دهد دوزخ داراى طبقات مختلفى است، مى فرمايد: «منافقان در طبقه پائين دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت». اين آيه تنها آيه اى است كه اشاره به طبقات جهنّم دارد و مى توان آياتی را كه از درب هاى جهنّم سخن مى گویند با آن تطبيق كرد و نتيجه آن، همان چيزى است كه از روايات استفاده می شود كه درب هاى جهنّم در عرض هم نيستند؛ بلكه در طول هم اند و بعضى بالاى ديگرى قرار دارد.

قرآن شرائطي را براي «شفاعت كنندگان» يا «شفاعت شوندگان» در روز قيامت بيان كرده است؛ از جمله اینکه شهادت به حقّ بدهند، یعنی موحّد و يكتاپرست باشند و شفاعت شوندگان را به خوبى بشناسند و شفاعت را از روى علم و با دليل و برهان بگویند و ...

از دلایل حرمت «ربا»، اثر بسیار نامطلوب رباخواری در اخلاق اجتماعی است؛ زیرا رباخوارى تنها با حاكميّت ارزش هاى خشك مادّى سازگار است، و قرض الحسنه را كه يك ارزش فوق العاده اخلاقى است و روح برادري و ايثار را زنده مي كند، به نابودى مى كشاند، و در مقابل رباخوارى دشمنى مى آفريند، و بذر نفاق و تفرقه را در جامعه مى پاشد. از این رو امام صادق(ع) می فرماید: «خداوند کراراً تحریم ربا را بیان کرده تا مردم از حرام به حلال روى آورند، و به سراغ كسب و كار و خريد و فروش و توليد بروند و ...». در واقع در اقتصاد اسلامی مسائل مادّی با ارزش های اخلاقی پیوند خورده است.

ایشان در خطبه 106، می فرماید: «هم اسلام آوردن آسان است و هم برنامه هاى آن آسان است، براى كسانى كه دست در دامنش زنند پناهگاهي امن، براى آنها كه به حريمش گام نهند وسيله سلامت و صلح، براى آنان كه از منطقش پيروى كنند دليل روشن، براى آنها كه از آن دفاع كنند گواه، براى كسانى كه از آن روشنايى بطلبند، نور، براى آنها كه آن را درك كنند، مايه فهم و براى آنها كه تدبّر كنند، سرچشمه عقل است، اسلام نشانه اى است براى جستجوگران و تيزبينان، مايه بصيرت است براى آن كس كه عزم بر درك حقيقت دارد، درس عبرتى است براى آن كس كه اندرز پذيرد و ...».

امام(ع) درباره نشانه هاي شكل گيري فتنه ها می فرمایند: «اى گروه عرب! در آينده هدف بلاهايى قرار خواهيد گرفت؛ از مستىِ نعمت بپرهيزيد، و از بلاهايى كه كيفرِ اعمال شماست بر حذر باشيد، هنگامى كه گرد و غبار حوادثِ ناشناخته بر مى خيزد و ... و باطن آن ظاهر گردد، با احتياط گام برداريد، ... رشد آنها مانند رشد جوانان و آثارشان مثل آثار سنگ هاى سخت و محكم است، ... آنها براى بدست آوردن دنياى پست بر يكديگر سبقت مى جويند و مانند سگانى كه بر سر مردار گنديده اى ريخته اند با يكديگر نزاع مى كنند، ولى بزودى پيروان، از پيشوايان خود بيزارى مى جويند و رهبران از پيروانشان؛ و عاقبت با بغض و كينه از هم جدا شده و هنگام ملاقات همديگر را لعن و نفرين مى كنند!».

امام علی(ع) در بخشی از خطبه 153 «نهج البلاغه» انگشت روى پنج گناه كبيره و خطرناك مى گذارد و تصريح مى كند: هر كس بدون توبه از اين گناهان از دنيا برود هيچ عملى از او مقبول نيست؛ ایشان مى فرمايد: «از امور قطعى و مسلّم الهى در كتاب حكيم و استوار او [«قرآن مجيد»] كه خداوند به آن پاداش و كيفر مى دهد، و براى آن خرسند مى شود يا خشم مى گيرد، اين است كه هرگاه انسان با يكى از اين خصلت ها بدون توبه از دنيا برود و پروردگار خود را با آن ملاقات كند، اعمالش سودى براى او نخواهد داشت؛ هر چند خود را [براى انجام دادن كارهاى خير] به زحمت افكند و عملش را خالص گرداند». 

این گناهان کبیره عبارتند از:  شرك، قتل نفس، تهمت، بدعت و نفاق.

اگر سؤال شود چرا بايد نماز را به سمت قبله بخوانيم؟ در جواب مي گوئيم: «قبله» نشانه وحدت مسلمین است و هر کس در هر کجا که نماز می خواند باید متحد و همگام با بقیه مسلمانان به سمت «کعبه» بایستد. همان طور که خواندن نماز به زبان عربی برای همه مسلمانان نیز نشانه وحدت و اتحاد می باشد. بنابراین نماز به زبان واحد و به سوى قبله واحد رمز وحدت است.