حضرت علي(ع) در بخشی از خطبه 153 «نهج البلاغه»، به چهار وصف از اوصاف انسان های گمراه اشاره مي كند: با غافلان همراه بودن، با گنهكاران همنشين شدن، انحراف از مسیر صحیحی که او را به حقّ برساند، نداشتن پیشوایی صالح و باتقوی.

امام علی(ع) به عنوان يك پيشواى بزرگ اسلامى جنگ را به عنوان يك راه حلّ قابل قبول براى حلّ اختلافات نمى پذيرد؛ بلكه راه صلح را به روى مخالفين باز مى گذارد و بر آنها اتمام حجّت مى كند، هرگاه تمام درهاى صلح بسته شد آنگاه جنگ را به عنوان آخرين درمان يا به تعبيرى ديگر يك جراحى ضرورى اجتماعى، با اكراه پذيرا مى شود.

وسواس فکری و شکاکیت اعتقادی یکی از بیماریهای خطرناک روحی است که می تواند منجر به کفر و خروج انسان از دایره ایمان گردد. مهمترین منشاء این بیماری جهل، غفلت، انجام اعمال بد و تنهایی می باشد، و مهمترین راههای درمان آن عبارتند از: تحصیل علم و یقین، مراقبت از ایمان و اعتقادات، حضور در اجتماعات مومنین،  شرکت در مجالس اهلبیت(ع) و مجالس ذکر و موعظه، رعایت آداب معاشرت و انتخاب دوست و همسر و همنشینی با علماء دین.

امام علی(ع) درباره آثار زيانبار «جهل» می فرماید: «مردم، دشمن چيزى هستند كه نمى دانند». این سخن امام(ع) بر اساس آیه قرآن است که می فرماید: «چيزى را تكذيب كردند كه از آن آگاهى نداشتند»، از این رو حضرت(ع) می فرماید: «با آنچه نمى دانيد دشمنى نكنيد؛ زيرا بيشتر دانش ها در امورى است كه نمى دانيد». مانند حضرت موسى(ع) كه در مقابل سوراخ كردن كشتى، قتل جوانى و تعمير ديوارى از سوي خضر(ع) فرياد اعتراضش بلند شد و به خاطر ندانستن حكمت آن كارها، خود را از فیض تعلیم خضر(ع) محروم کرد.

امام کاظم(ع) در تعریف «مستضعف» می فرماید: «مستضعف كسى است كه دليلى براى او اقامه نشده و از اختلاف [درباره دين و مذهب] آگاهى نيافته، هنگامى كه از وجود اختلاف با خبر شد ديگر مستضعف نيست!». همچنین امام صادق(ع) در حدیثی می فرماید: «كسى كه اختلاف مردم را بداند مستضعف نيست». زیرا هنگامى كه انسان از وجود اختلاف با خبر شد عقل، او را وادار به تحقيق و مطالعه مى‌ كند؛ و در اين هنگام مستضعف محسوب نمى‌شود. البته منظور از مستضعف در اينجا مستضعف فكرى است؛ كه گاه ما او را جاهل قاصر مى ‌ناميم.

برخی از جامعه شناسان و فلاسفه مادی ادعا می كنند كه «جهل» انسان از علل طبيعى، موجب اعتقاد به نيروئى مافوق طبيعى به نام خداوند شده است. در واقع طرفداران فرضيه «جهل» تصور می کنند، ايمان به وجود خدا مفهومش انكار «قانون عليّت» است در حالى كه فلاسفه الهى، «قانون عليّت» را يكى از بهترين طرق شناخت خدا می دانند. ثانيآ چرا آنها از اين نكته غافل اند كه انسان از قديم‌ ترين ايام تا به امروز نظم حاکم بر جهان را مشاهده می کند. نظمی که با پیشرفت دانش بشری آشكارتر و روشن ‌تر می شود.

در سوره «احزاب» به وضعیت گروهی از دوزخیان اشاره شده که هنگام مشاهده نتیجه کار خود، همه تقصیرها را به گردن پیشوایان گمراه خود می اندازند. آری گرچه وسوسه پيشوايان فاسد حجابى بر عقل آنها افكند؛ ولى مقدمات كار را خودشان فراهم ساختند. در سوره «سبأ» نيز آمده که افراد بى خبر رو به سلطه جويان ظالم کرده و مى گويند: «اگر وسوسه هاى فريبنده شما نبود ما در صف مؤمنان بوديم». در سوره «اعراف» نيز به درگيرى پيشوايان و پيروان گمراه اشاره مى كند كه هر گروهى وارد دوزخ مى شوند ديگرى را مسئول بدبختى خويش مى شمرند.