«حُبّ دنيا»، سرچشمه همه گناهان و موجب افتادن در دوزخ است. «قرآن» مي فرمايد: «كسي كه زندگى زودگذر را بطلبد، آن مقدار كه بخواهيم به هر كس اراده كنيم از آن مى دهيم، سپس دوزخ را برايش قرار مي دهيم تا در آن بسوزد؛ در حالى كه نكوهيده و رانده است!». در جاي ديگر مي فرمايد: «آنها كه طلا و نقره را گنجينه سازند و در راه خدا انفاق نكنند، به مجازات دردناك بشارت ده، در آن روز، سكه هاى طلا و نقره را در آتش مى گذارند و با آن صورت ها، پهلوها و پشت هايشان را داغ مى كنند، اين همان چيزى است كه براى خود گنجينه ساختيد».

استحقاق پاداش در جايى است كه كسى به ديگرى خدمتى كند و در برابر آن خدمت، منتظر پاداش و اجرت باشد، در حالى كه مى دانيم همه اوامر و نواهى الهى دارای مصلحت هایی است که به خود مكلّفان باز مى گردد و باعث صفاى روح و تكامل نفس و عزت و سربلندى مى شود و آنها را از مفاسد و بدبختيها نجات مى دهد؛ لذا مكلّفان در اطاعت اوامر الهی و ترك معاصى، به خودشان خدمت مى كنند. با این حال، خداوند از روی لطف، براى تشويق مردم بر اطاعتى كه موجب كمال آنهاست، پاداش قرار داده است.

قرآن زن و مرد را در امور مختلفی با یکدیگر مشترک و مساوی قرار داده است. همانند: 1- زن و مرد در اکتساب خیرات یکسانند. 2- خداوند انسان را بر سایر مخلوقات برتری داده، که این برتری شامل زن و مرد می شود. 3- روح مرد و زن هر دو از جانب خداوند دمیده شده است. 4- زن و مرد در تقوا و پرهیزکاری به صورت یکسان می توانند طی طریق کنند. 5- زن و مرد در رسیدن به مغفرت و پاداش الهی یکسان بوده و خداوند عمل هیچ کدام را ضایع نمی کند. 6- خداوند ملکه هدایت را در سرشت مردان و زنان به ودیعه گذارده است. و... .

امام علی(ع) با اشاره به تفاوت پاداش الهی نسبت به اعمال بندگان می فرماید: «كسى كه با دستِ كوتاه ببخشد با دست بلند به او بخشيده مى شود»، اشاره به اين كه عطاى بندگان و کارهای نیک آنان هرقدر زياد باشد در مقابل پاداش الهى بسيار كم و كوچك است؛ زیرا خداوند در قرآن می فرماید: «هر كس كار نيكى به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد»، و در آیه دیگر، هفتصد برابر و در آيه ديگرى نويد بخشش هميشگى و جاويدان را به وی مى دهند. درواقع هدف این آیات، ایجاد انگیزه و تشويق بندگان در انجام كار خير است.

«قصد قربت» یکی از لوازم «عبادت» است و انجام «عبادت» براى رسيدن به پاداش و ترس از آتش دوزخ، با «قصد قربت» منافاتی ندارد؛ زیرا در سرتاسر قرآن براى تشويق مؤمنان به اطاعت پروردگار از نعمت هاى بهشتى سخن گفته شده و براى نهى از مخالفت، از عذاب هاى دوزخ انذار شده است. البته شكی نيست که اگر عبادت پروردگار تنها براى اداى شكر و شايستگى حق پروردگار باشد، عبادتى در حد بسيار اعلا انجام شده است، اما بدان معنی نيست كه طمع در جنت و خوف از عذاب و يا رسيدن به مواهب مادى، با خلوص نيت مخالفت داشته باشد.

وصف «شديد العقاب» در مورد خدا به اين معنی نيست كه عقاب او زائد بر مقتضى عدالت باشد؛ بلكه به اين معناست كه مجازات او هم در دنيا و آخرت و هم در جسم و جان است و كسي از مجرمان از آن در امان نيست. اين وصف، هشدارى است به آنها كه عصيان خدا را جدّى نمى گيرند و مرتكب هر گناهى مي شوند و به عواقب آن نمى انديشند و به لطف خدا مغرور مى شوند.

حبط به معنى بى‌ خاصیّت و تباه شدن عمل و نتیجه آن است؛ به این معنا که ثواب اعمال پیشین انسان بر اثر بعضی از گناهان او از بین می رود. شماری از آیات قرآن بر این سنت الهی اشاره دارند و طبق آن آیات اموری چون کفر، شرک، نفاق، ارتداد، انکار نشانه های الهی و قیامت، بی ادبی در برابر پیامبر خدا و منت گذاشتن بعد از کار خیر و... باعث نابودی اعمال نیک و حسنات انسان می شود. از آنجا که عامل اصلى حبط عمل، کارهاى خود انسان است، هیچ منافاتی با عدل الهی ندارد.

دیدن ثواب همه اعمال یک قاعده کلی نیست بلکه انسان ثواب اعمالی را خواهد دید که مشمول احباط نشده باشند؛ آیات احباط گستره اعمال مشمول ثواب را محدود می کنند.

وقتی اعمال گذشته توسط خود انسان نابود شده باشند، تعلق نگرفتن ثواب برای آنها خلاف عدل نیست؛(خود کرده را تدبیر نیست).

وجود شاهد، ناظر و مراقب و همچنین حد و مرز و اندازه، لازمه هر نظام تربیتی و اجتماعی است که بدون آن رشد و کمال و تربیت افراد و اجرای عدالت و قانون و ارائه سایر خدمات در جامعه غیر ممکن خواهد بود. بدیهی است که همین قاعده و ضرورت در خصوص دین و برنامه های آن نیز وجود دارد. لذا وجود عوامل تشویق و تنبیه و خوف و رجاء در دین امری لازم و ضروری است، و رسالت دین چیزی جز تربیت و تعالی انسان و رشد و کمال او نمی باشد، لذا به هیچ وجه در دین آرامش مطلق و بی قاعده، یا اضطراب و دلواپسی مطلق و بی اساس وجود ندارد.

اگر انسان از نظارت خدا فارغ بوده و از جزای اعمالش ترسی نداشته باشد، به هیچ قانونی پایبند نخواهد بود تا آرامشی برای نوع بشر باقی بماند! باید مجموعه دین را بطور جامع دید و اینکه فقط بعد نظارتی - تنبیهی و برخی محدودیتهای دین را ببینیم، امری دور از منطق، جاهلانه و غرض ورزانه است.

برخی از منتقدان غربی، جهنم و عذاب اخروی را ناسازگار با حکمت، عدالت و رحمت الهی تلقی کرده و حتی بعضی در صحت استناد عذاب اخروی به پیامبران، تردید کرده اند. مانند راسل که می گوید: «فکر می کنم این عقیده که آتش جهنم، یک نوع مجازات برای گناهکاران است عقیده ای ظالمانه باشد...». اما دانشمندان اسلام در پاسخ به عدم تنافی عذاب با عدل الهی می گویند: کیفر مقتضی عدل و ضامن اجرای تکلیف است. از سویی عقاب، لطف الهی است زیرا موجب پالایش نفس از آلودگی، اطاعت و تقرب الهی می شود. از این رو عقاب لطف الهی است....