امام حسین(ع) در روز عاشورا به برخی از کوفیانی که به ایشان نامه نوشته و در سپاه دشمن حضور داشتند فرمود: «اى شبث بن ربعى! اى حجّار بن ابجر! اى قيس بن اشعث! اى يزيد بن حارث! آيا شما براى من نامه ننوشتيد كه درختان ما ثمر داده است و باغ ها سرسبز شده و چاه ها پرآب گشته و تو در سرزمينى پا مى گذارى كه لشكرى آراسته و انبوه در خدمت تو است، پس به سوى ما بيا».

امام حسین(ع) بعد از منع شدنش از حرکت به سوی کوفه، نامه ای را خطاب به بزرگان و مردم کوفه نوشت و از سرنوشت شوم مردمان ساکت در برابر ستم و بدعت گزاری حاکمان گفت و با یادآوری ظلم و فساد بنی امیه، نامه ها و دعوت های کوفیان درباره خود را متذکر شد و اعلام کرد اگر آنها همچنان در عهدی که برای همراهی بسته اند، پایبند باشد، ایشان نیز حاضر است رهبری آنها را به عهده بگیرد اما اگر عهدشکنی کنند، این کار از آن هاعجیب نیست. آن ها با این کار فقط خود را از سعادت بی بهره و آینده شان را تباه ساخته اند.

یاران امام حسین(ع) از شهادت شان مطلع بودند زیرا چندین و چند بار و در منزلگاه های مختلف، حضرت سیدالشهداء – به منظور آگاه سازی و مشخص شدن یاران مخلص از منافقینی که به خاطر مقاصد دنیوی همراه ایشان شده بودند – خطرات این راه را بیان کرده و همواره می فرمود هر کس خود را برای تیزی نیزه ها و زخم شمشیرها و  نثار خونش آماده ساخته با ما همراه شود. امام حتی بعد از رسیدن خبر بیعت شکنی کوفیان، بیعت خود را از همراهان خود برداشت و تا  این که در این آزمون سخت، فقط انسان های مخلص ماندند.

حضرت امیر(ع) کوفیان را با تعابیر بسیار تندی همچون مردنما، کودک صفت، عروس صفت و... خطاب قرار می داد. ایشان با ملاحظه خطر بزرگ شامیان و اطلاع از عمق نفوذ رخوت و بی انگیزگی و غفلت در روح کوفیان، با استفاده از این تعابیر و گله ها، در صدد بیدار کردن آنها از خواب غفلت و برانگیختن شان برای جهاد در راه خدا و قطع کردن دست شامیان غارتگر از کشور اسلام بود.

امام علی(ع) در توصیف روحیات مردم کوفه آنها را با این تعابیر خطاب می کند: مردمانی در ظاهر متحد و در فکر و عقیده پریشان، پرادعا و سست عمل، در سخن رجزخوان و در عمل فراری از پیکار، مردمانی که وقتی با دعوت و فراخوانی، یا با زور به میدان جنگ آورده می شوند قابل اعتماد و آرامش نیستند. مردمان سست عنصری که با توسل به بهانه های مختلف در انجام وظایف شان تعلل می ورزند و مانند بدهکارانی که با طلبکار خود مواجه اند. خواستار تمدید مهلت وقت انجام وظایف شان هستند.  

کوفه برخلاف شام، متشکل از اجتماع گروه های فراوان از اقوام مختلف و به عنوان شهری جدید التأسیس و بدون پشتوانه تاریخی بود و این اختلاف ها موجب درگیری های داخلی می شد. از سویی بسیاری از منافقان برای تفرقه افکنی در شهر حضور داشتند و روحیه سپاهیان کوفه را تضعیف می کردند. از سوی دیگر ثروت پدید آمده از فتوحات اسلامی خوی رفاه طلبی و عافیت جویی را در میان مردمان این شهر ایجاد کرده بود. همه این دلایل موجب بهانه جویی آنها در امر جهاد و شانه خالی کردن از این فریضه می شد.

حضرت سیدالشهداء(ع) در آخرین لحظات عمرشان و در حالی که با بدنی خونین و اندوه عمیق از دست دادن عزیزان شان در گودال قتلگاه از هر سو مورد هجوم و جراحت مداوم سپاهیان کوفه بودند، با خداوند متعال مناجات می کردند. مناجاتی مملو از معارف والای الهی و سراسر تسلیم و رضا. نه شكوه اى، نه بى تابى، نه اظهار عجز و ناتوانى، و نه ابراز يأس و ناخشنودى ابداً در آن ديده نمى شود. همه جا سخن از صبر و شكيبايى و رضا و تسليم در برابر قادر متعال و خداوند لايزال است.

بعد از مرگ معاویه گروهی از بزرگان کوفه گرد هم آمدند و برای امام حسین(ع) نامه هایی بدین مضمون نوشتند که اینک ما پیشوایی نداریم. به کوفه بیا تا با محوریت تو گرد حق جمع شویم. امام(ع) که هدفش برچیدن حکومت پلید اموی و برپایی حکومت اسلامی بود، نماینده ای را به کوفه اعزام کرد تا از حقیقت امر آگاه شود و شیعیان را بسیج کند. زیرا در صورتی که کوفیان آمادگی امامت و خلافت امام را داشتند، حجت بر امام برای قیام علیه حکومت بنی امیه تمام می شد.

محمد حنفیه با اشاره به بی وفایی کوفیان از حضرت سیدالشهداء(ع) خواست که در مکه بماند اما امام(ع) که از دریدگی و جسارت یزیدیان مطلع بود و می دانست آنها برای از میان برداشتن امام، حتی إبایی از ریختن خون آن حضرت در مکه و شکستن قداست حرم امن الهی ندارند، با این پیشنهاد محمد حنفیه مخالفت کرد و از مکه به سوی کوفه رهسپار شد.

حضرت علی(ع) بعد از به کار بستن همه روش ها از جمله تشویق و تمجید و بیان ارزش هاى معنوى و مادى جهاد فى سبیل الله، و برای برانگیختن مردم سست عنصر و ضعیف کوفه، نسبت به آنها از روش توبیخ و سرزنش استفاده می کرد. تاریخ مردم کوفه و سستى ها و ضعف های آن ها نشان می دهد حضرت امیر این سخنان را به عنوان آخرین راه درمان براى این بیماران کوردل انتخاب فرموده و مى خواهد از این راه، دست به کارى بزند که اگر کمترین احساسى در جان آنها است به پاخیزند و به حرکت درآیند و به مقابله با دشمن بشتابند.