امام علی(ع) در خطبه 176 نهج البلاغه، درباره «بدعت» مي فرمايد: «بدانيد اى بندگان خدا! انسان با ايمان آنچه را سال گذشته حلال مى شمرد، امسال هم حلال مى شمرد و آنچه را سال گذشته حرام مى دانست امسال هم حرام مى داند، [بدانيد] بدعت هايى را كه مردم گذارده اند آنچه را بر شما حرام شده، حلال نمى كند؛ حلال همان است كه خدا حلال كرده و حرام همان است كه خدا حرام نموده، شما امور مختلف را آزموده ايد و خوب و بد را در اين تجربه آموخته ايد و با وضع گذشتگان پند و اندرز داده شده ايد، عبرت گرفته ايد و مَثَل ها براى شما زده شده و به امرى آشكار دعوت شده ايد».

امام علي(ع) درباره «بدعت» و چگونگي به وجود آمدن آن می فرماید: «هيچ بدعتى ايجاد نشد، مگر اين كه سنّتى با آن متروك گشت. از بدعتها بپرهيزيد؛ چرا كه سنت هاى ريشه دارِ پيشين اسلام، برترين امور است و بدعتها بدترين كارهاست». در واقع در اسلام هر موضوعى حكمى دارد و هر بدعتى با حکم الهی در تعارض است، پس با ظهور بدعتها احكام اصيل متروك مى شود.

یکى از مواردى که شیعیان را به بدعت گذارى متهم مى کنند بحث ازدواج موقت است. در حالى که ازدواج موقت از احکام شرعى است و ریشه در کتاب و سنت دارد. فقه شیعه به پیروى از قرآن و سنت، دو گونه ازدواج را صحیح مى داند: ازدواج دائم و ازدواج موقت. ازدواج موقّت، در ماهیت و بیشتر احکام مثل ازدواج دائم است. قرآن و سنت نبوى ازدواج موقت را مشروع مى دانند و تردیدى در آن نیست و روایات شیعه و اهل سنت نیز حکایت از عدم نسخ آن دارد.

عقیده به بداء، یکى از اصول اعتقادات اسلامى است که همه فرقه هاى اسلامى در اعتقاد به آن اتّفاق نظر دارند. بداء بر دو اصل استوار است: 1- این که خداى متعال قدرت مطلق دارد و مى تواند هر سرنوشت و تقدیرى را عوض کند. 2- تغییر سرنوشت و مقدّرات، روى حکمت و مصلحت است. و روایات و آیات فراوانی نیز به این مطلب اشاره دارد.

«بدعت» آن است كه انسان چيزى را كه در دين نيست به عنوان دين معرّفى كند و يا چيزى كه از دين است خارج از دين بشمارد؛ ولى نوآورى ها در مسايل سياسى و اجتماعى و اقتصادى و زندگى روزمرّه، هرگز بدعت نيست. به تعبيرى ديگر: بدعت گاه در دين است، گاه در غير دين؛ آنچه حرام و ممنوع است و خطرناك، بدعت در دين است و آنچه ارزشمند و پسنديده است، نوآورى ها در مسايل مختلف زندگى است، بى آن كه لطمه اى به احكام دين بزند.

بى شك، مذمّت و نكوهش شديدى كه در روايات از «بدعت گذار» شده است به خاطر خطراتى است كه بدعت براى اصالت دين دارد و اگر بابِ بدعت در دينِ خدا گشوده شود و مردم با افكار نارساى خود و سليقه هاى مختلف دين خدا را تغيير دهند، بعد از مدّتى چيزى از دين خدا باقى نمى ماند و راه تغييرات براى هواپرستان و سودجويان گشوده مى شود و آيين حق همچون بازيچه اى در دست اين و آن، پيوسته دستكارى خواهد شد.

عده زیادى از سلفى ها بسیارى از امور را تنها به این دلیل که در زمان صحابه و تابعین نبوده است، بدعت مى شمارند. ولی باید گفت معیار در تشخیص بدعت از سنت، رجوع به ثقلین است. بنابراین اگر چیزى از قرآن و سنت دلیل دارد که جزء دین است بدعت نیست، و گذشتگان هم مأمور بودند که از ثقلین پیروى کنند؛ پس موافقت و مخالفت آنان ملاک حق و باطل نیست.

 از مهمترین عوامل پیدایش و گسترش بدعت در جامعه هواپرستى و شهرت طلبى است  که روایات مختلفی به این مطلب اشاره دارد.

بدعتى که قرآن و سنت از آن سخن مى گوید، دخالت در امر دین و افزایش یا کاهش در آن و تصرف در تشریع اسلامى است و حرام و ناپسند است و قابل تقسیم به خوب و بد، که برخی مثل عمر در نماز تراویح انجام داده اند، نیست. بدعت به معناى لغوى که شامل دین و غیردین مى شود خوب و بد دارد، و هر چیز نوپدیدی که برای زندگی بشر مفید بوده و حلال باشد خوب است والا بد است.

یکى از تعالیم قرآنى آن است که مسلمان هر گاه نسبت به جان و مال و آبروى خود احساس خطر کند، از ابراز عقیده اش خوددارى کند، این کار در اصطلاح دینى و شرعى تقیّه نام دارد. تقیه طبق دلیل عقل و نقل لازم و صحیح است. بنابراین در تعریف بدعت داخل نمی شود.