علماى اماميه از عصر ائمه(ع) و در دوران طولانى غيبت به منظور استنباط درست از پايه‌هاى شرع مقدس اسلام همواره دو راه را در پيش گرفته‌اند: جمعى راه استدلال و تحقيق را انتخاب نموده‌اند كه به آنان «مجتهد» مى‌گويند و گروهى ديگر به نقل حديث بسنده نموده‌اند كه به آنان اصطلاحآ «محدث» گفته مى‌شود. اختلاف اساسى مجتهدان با محدثان اين است كه محدثان در مسايل دينى ـ به‌ويژه در اصول ـ بر «نقل» بيش از «دليل عقلى» تكيه مى‌كنند؛ در حالى كه اخبار آحاد در اصول دين نزد مجتهدان از درجه اعتبار ساقط است.

عزاداری برای امام حسین(ع) نه تنها موجب هیچ نوع افسردگی نمی شود بلکه حتی برعکس، موجب رفع افسردگی می شود و این موضوع مورد تأیید پژوهش های علمی است. بررسی افراد مبتلا‌ به‌ درجاتی‌ از‌ افسردگی‌ که در این‌ مراسم‌ شرکت کرده اند نشان داد که میانگین نمره آنها پس از مراسم به حدود سلامتی رسیده و بهبود‌ پیدا‌ کرده اند‌.

امام زمان(عج) به جز چهار سفير معروف، وكلايى نيز داشته اند كه در اطراف ممالك اسلامى انجام وظيفه مي كردند. تفاوت ميان آنها اين بود كه سفير با امام زمان(عج) مواجهه مستقيم داشت؛ اما وكلا اين چنين نبوده اند. همچنین مسئوليت سفير عمومى بود و شامل تمام شيعيان مى شد؛ ولى مسئوليت وكلا در محدوده منطقه خودشان بود.

امتحان شيعه به لحاظ عموم افراد جامعه شيعى است و لذا منافاتى با ملاقات برخى از بزرگان و اهل تقوا با امام زمان(عج) به جهت مصالح خاص ندارد.

در روایت آمده که امام زمان(عج)، ابتدا به مقابله با شیعیان دروغگو مي پردازد. گرچه شیعه علاوه بر «امامیه» به فرقه هایی مانند: اسماعیلیه، زیدیه و ... نیز اطلاق می شود؛ اما مقصود از كذابين شيعه همين افرادي هستند كه موجب انحراف مردم شده اند و لذا امامان(ع)، حكم به كفر آنها نموده اند. علاوه بر این، حضرت مهدى(عج) برای دعوت به اسلام ناب محمدى كه در تشيع اصيل متبلور است، بايد ابتدا منحرفين از اين راه اصيل را از میان بردارد تا ديگران بتوانند حق را تشخیص داده و از آن پیروی کنند.

انقلاب حضرت مهدی(عج) ادامه قيام امام حسين(ع) است و فرهنگ انتظار برای ظهور مهدی(عج)، برآمده از فرهنگ عاشوراست. این دو قیام، در تحول و حیات مکتب شیعه، دو نقطه عطف، محسوب می‌شوند؛ و از آنها با عنوان «نگاه سرخ» و «نگاه سبز» تشیع که موجب استمرار و پویایی این مکتب شده است تعبیر می شود. به این معنی که شیعیان با الگو گرفتن از قیام امام حسین(ع) در جهت برپایی نیکی ها و مبارزه با بدی ها بپا می خیزند و با اعتقاد به قیام منجی موعود، نسبت به آینده امیدوار می مانند و نهضت خود را استمرار می بخشند.

حکمت قرار گرفتن «غیبت صغری» قبل از «غیبت کبری» انس نداشتن شيعيان با غيبت كلي بوده، لذا براى جا افتادن اين موضوع، ابتدا غيبت صغری تحقق يافت و تا اندازه اى ارتباط مردم قطع شد و با اینکه در ابتدا باعث شك و ترديد گشت؛ ولى بعد از زايل شدن شك و ترديدها و مشاهده دلايل قطعى به وجود حضرت مهدى(عج)، غيبت كبری شروع شد.

امام حسن(ع) بارها از «غیبت» امام زمان(عج) خبر داده است. آن حضرت در حديثي مي فرمايد: «آيا نمى دانيد كه هر يك از ما بر گردن خود بيعت طاغوت زمان خود را داريم؟ جز قائمى كه عيسى(ع) پشت سر او نماز مى گزارد. خداوند ولادت او را مخفى خواهد نمود و شخصش را غايب خواهد كرد تا آنكه بر گردن او از جانب هيچ كس هنگام خروج بيعت نباشد. او نهمين از اولاد برادرم حسين و فرزند بهترين زنان است. خداوند عمر او را در غيبتش طولانى خواهد گرداند آن گاه او را به قدرت خود در صورت جوانى كمتر از چهل سال ظاهر خواهد نمود، تا دانسته شود كه خداوند بر هر كارى قدرتمند است».

امام حسن عسكري(ع) در جهت زمینه سازي «غیبت» امام زمان(عج) فعاليت هايي از طريق بيانات و تعليمات و كم كردن ارتباطات خود با شيعيان، اتخاذ نظام وكالت، قربانى كردن براى فرزندش و نشان دادن ایشان به شيعيان خاص و ... انجام دادند.

از جمله تدابير امام مهدي(عج) براي اثبات وجود خود در زمان «غیبت صغری» مي توان به فراهم كردن زمینه ملاقات بزرگان شيعه با خودشان،‌ انجام كرامت و معجزه در مواقع ضرورى، پاسخ دادن به سؤال هاى مختلف مردم به منظور تقويت اعتقاد و يقينشان و نامه نگاری با خط خویش برای شیعیان و ... اشاره كرد.