در پاسخ به پرسش ياد شده، مفسّران وجوهى را يادآور شده اند: 1. اهل ايمان، در حالى كه مُشرف بر جهنّم هستند، براى مشاهده وضعيّت دردناك ستمگران و مجرمان، آنان را نظاره مى‌كنند و در حالى كه آتش جهنّم برافروخته شده و زبانه مى‌كشد و مؤمنان صحنه پرتاب طاغيان را در آتش مى‌بينند، بدون آنكه آسيبى به آنان برسد، از كنار آتش به سلامت مى‌گذرند. 2. در اين جا، تفسير دقيقترى ارائه شده كه به كلّى هرگونه شبهه ورود اهل ايمان را به دوزخ منتفى مى‌سازد و آن اين است كه «ضمير خطاب» در آيه «وَ إِن مِّنكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا» تنها به كافران و منكران روز رستاخيز باز گردد، و اين گونه «التفات» (از غيبت به خطاب) براى افاده اختصاص است، و معناى آيه چنين مى‌شود: اين شما ـ كافران و منكران ـ هستيد كه وارد دوزخ مى‌شويد.

اوّلا: گويندگان صواب كه در آيه 38 سوره نبأ به آن اشاره شده فرشتگان يا مؤمنانند نه مجرمان، و چنان كه مفسّران نيز گفته اند، سخن صواب ايشان همان شفاعت به حق است؛ چنان كه امام صادق(ع) در پاسخ به پرسشى درباره همين آيه فرمود: «كسانى كه در روز قيامت به آنان اجازه داده مى شود سخن صواب گويند، ما اهل بيت هستيم كه خدايمان را ستايش مى كنيم، بر پيامبران درود مى فرستيم و شيعيانمان را شفاعت مى كنيم».
ثانيا: در قيامت مراحل، مواقف و موقعيّت‌هاى مختلفى وجود دارد و خداوند مجرمان و کافران را از مطلق مخاصمه و مجادله در محضر خویش نهى نكرده، بلكه از مجادله به هنگام محاسبه اعمال نهى کرده است. چنانکه مخاصمه ياد شده در آیه 28 سوره ق، مربوط به مرحله پس از حسابرسى اعمال و در مقام عذرخواهى است، ولى مُهر شدن لب‌هاى مجرمان در زمان محاسبه و در حين انجام آن است كه مى كوشند گناهان خود را از اساس منكر شوند.

قرآن گفتگوي ميان «اصحاب اعراف» و دوزخيان را اين چنين به تصوير كشيده است: «اصحاب اعراف، مردانى [از دوزخيان] كه [آنها را] از سيمايشان مى شناسند صدا مى زنند و مى گويند آنچه گردآورى كرديد و آنچه را مايه برترى جويى بر ديگران قرار مى داديد شما را بى نياز نساخت [و در عذاب الهى گرفتار شديد]» و در جاي ديگر اصحاب اعراف دوزخى ها را مخاطب ساخته مى گويند: «آيا اينها همان كسانى نيستند كه شما سوگند ياد كرديد هرگز مشمول رحمت الهى نمى شوند؟!». سپس در همين حال رو به ضعفاى مؤمنين كرده اظهار مى دارند: «برويد و وارد بهشت شويد».

«اعراف» جمع «عُرْف» به معناى مكان بلند و مرتفع است و در اصل به معناى بال هاى اسب و تاج خروس آمده و گاه به مقامات افراد والامقام و بلندمرتبه گفته شده است. در قرآن سوره اى به این نام وجود دارد كه از آيات آن اجمالا استفاده مى شود كه آن، جايى است ميان بهشت و دوزخ، و گروهى از مردان الهى كه بهشتيان و دوزخيان را به خوبى مى شناسند در آنجا قرار دارند.

رسالت مردان الهى «اعراف» در حقيقت يك نوع شفاعت براى كسانى است كه اعمال نيك و بد را به هم آميخته و پيوسته در حال نگرانى هستند. اين افراد هنگامى كه از نقطه اعراف به بهشتيان مى نگرند آرزو مى كنند در كنار آنها باشند و وقتى كه به دوزخيان نگاه مي كنند مضطرب شده، آرزو مى كنند هرگز در كنار آنها قرار نگيرند.

بر اساس روایات، سه معيار در تقسیم سوره ها به «مکّي» يا «مدني» وجود دارد: 1. معيار زمان؛ که ملاك هجرت پيامبر(ص) از مكّه به مدينه است. 2. معيار مكان: هر چه در مكّه و پيرامون آن نازل شده مكّي است و هر چه در مدينه و پيرامون آن نازل گرديده مدني است. 3. معيار خطاب: هر سوره كه خطاب به مشركان باشد مكّي و هر سوره اى كه خطاب به مؤمنان باشد، مدني است. البته به خاطر جامع و مانع نبودن این ملاکها به سراغ علائم تشخيص ديگري مي رويم مانند: نصّ و خبر؛ علائم ظاهرى؛ علائم محتوايى و معنوى.

خداوند از بيان سرگذشت «اصحاب کهف» سه هدف داشته است: 1. حمایت خدا از مؤمنین واقعی؛ اگر کسی برای خدا قیام کند، خدا هرگز او را تنها نمی گذارد. 2. قدرت خداوند؛ مدت خواب «اصحاب کهف» و نحوه نگهداری آنها در غار که موجب فساد و پوسیدگی بدن و لباس آنها نشد همگی نشان از قدرت خداوند دارد. 3. معاد باوری؛ همان طور که بیدار شدن «اصحاب کهف» بعد از 309 سال ممکن است، زنده شده مردگان در قیامت هم امکان دارد.

«قرآن» در مورد تخت هاي بهشتيان، گاه به «سُرُر» و گاهي به «مَرْفُوعَةٌ» و گاهي به «مَصْفُوفَةٌ» تعبير كرده است. «سُرُر» ممكن است اشاره به اين باشد كه تخت هاى بهشتى بافت هاى مخصوصى از جواهرات و يا اليافى از طلا و نقره دارند و يا اشاره به قرار گرفتن آنها با نظم خاصى كنار يكديگر باشد. تعبير به «مَصْفُوفَةٌ» به صفّ اندر صفّ بودن تخت هاى بهشتى و تعبير به «مَرْفُوعَةٌ» به بلندى آنها اشاره دارد. بلندي تخت هاى بهشتى يا به خاطر تسلط آنان بر مناظر زيباى اطراف خود و يا اشاره به بالا بودن ارزش آنها و يا پاكى آنها و يا همه اين موارد باشد.

خداوند نعمت ها را بر اهل بهشت تمام كرده است و همه چيز به آنها داده و از جمله آنها خدمتكارانى است كه از بهشتيان به عالى ترين كيفيت پذيرائى مى كنند و ساقيانى كه گرداگرد آنها مى گردند و آنها را از شراب هاى طهور بهشتى سيراب مى سازند. حُسن ظاهر و لطف باطن آنها و خُلق و خوي نيكوى آنان، چنان بهشتيان را مجذوب خود مى سازد كه همه درد و رنج هايى را كه در دنيا در مسير اطاعت حقّ ديدند و كشيدند فراموش مى كنند. خدمتكارانِ بهشتى آنقدر زيبا و سفيد چهره و با صفا هستند كه گويى مرواريدهاى در صدف يا تازه بيرون آمده از صدف هستند.

خداوند در سوره «حجّ» مى فرمايد: «كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، عذابى خوار كننده براى آنها خواهد بود». قرآن نمي گويد كه اين عذاب چگونه دوزخيان را به ذلّت مى كشاند؟ بلكه با اشاره اى كلّى آمده است تا بسيارى از جنبه هاى تحقيرآميز عذاب هاى دوزخ را شامل شود. در اين صورت، مستكبران گردنكش به پايين ترين مرحله ذلّت كشيده مي شوند. به هر حال عذاب هاى دوزخ آميخته با انواع اهانت ها و مايه آزار جان است و اين تجسّمى است از تحقيرها و اهانت ها كه نسبت به انبياء الهى، مؤمنان پاكدل و مستضعفان باايمان داشتند.