ایراد عمده کار شورشیان بر ضد «عثمان» این بود که خارج از محور قوانین قضایی اسلام، به طور خودسرانه عمل کردند. شایسته بود قبل از آنکه از طرف قشرهای پایین جامعه شورشی علیه عثمان انجام شود، بزرگان صحابه از مهاجرین و انصار، او را محاکمه می کردند تا کار به دست توده مردم نیفتد. بنابراین فرمایش امام(ع) در خطبه 168 «نهج البلاغه» که می فرماید: «اگر اوضاع آرام شود، من متخلفان را کیفر خواهم داد» کاملاً حساب شده و هماهنگ با قوانین قضایی اسلام است.

امام علي(ع) در آغاز نامه 38 نهج البلاغه، توصيف بليغى از مردم «مصر» مى كند و مى فرمايد: «اين نامه، از بنده خدا على اميرمؤمنان به سوى مردمى است كه براى خدا خشمگين شدند، در آن هنگام كه در زمينش عصيان شده و حق او از بين رفته بود، در آن هنگام كه جور و ستم خيمه خود را بر سر نيكوكار و بدكار و حاضر و مسافر زده بود، زمانى كه نه معروف و نيكى وجود داشت كه انسان در كنارش احساس آرامش كند و نه از منكر و زشتى ها اجتناب مى شد [تا مشمول لطف خدا گردد]».

از نخستين اقدامات امام على(ع) پس از بيعت مردم، بركناری كارگزاران عثمان، خصوصا معاویه بود؛ برخی بركنارى او را به مصلحت نمی دانستند، امّا امام(ع) ابقاى او را حتى براى يك لحظه روا ندانست؛ چون اولا: مى دانست كه معاويه هرگز با وی بيعت نمى كند، گرچه او را بر حكومت شام ابقا نمايد. ثانیا: ابقاى او حكومت مركزى را متزلزل مى كرد چون حاكم كردن معاويه بر شام از جمله عوامل شورش بر عثمان بود. ثالثا: ابقاى او با مبانى امام(ع) ناسازگار بود؛ زیرا على(ع) به مخالفت با شريعت به خاطر سياست معتقد نبود.

احمد الحسن مردی عادی از قبیله ای غیر سادات در جنوب عراق است که ادعاهای مختلفی چون فرزند، وصی و فرستاده امام زمان بودن ، امام سیزدهم و یمانی بودن را دارد. او مخالف شدید مرجعیت و روحانیت و حوزه های علمیه است و در این دشمنی حتی اقدام به شورش مسلحانه کرده است. استنادهای او به برخی احادیث در ادعاهایش کاملا غلط است. ادعاهایش با همدیگر تناقض دارد. وی هم اکنون متواری است ولی طرفدارانش می گویند غیبت کرده است!

سیر پیدایش انحراف به همان سال‌های اولیّه بعد از رحلت پیامبر(ص) مي‌رسد. انحرافات مزبور در زمینه‌هایی بود که اهل سیاست می‌توانستند به راحتی از آنها بهره‌گیری کرده و در تحمیق مردم و نیز توجیه استبداد و زورگویی خود از آنها استفاده کنند. بنی امیّه در پیدایش و گسترش این انحرافات، نقشی عظیم داشتند.

سه مفهوم «اطاعت از ائمه»، «لزوم جماعت»، «حرمت نقض بیعت» از رایج‌ترین اصطلاحاتی سیاسی بود که خلفا به کار می‌بردند. شاید بتوان گفت سه مفهوم مزبور، پایه خلافت و نیز دوام آن را تضمین می‌کرد. خلفای بنی امیّه و بعدها بنی عبّاس با به ‌کارگیری این مفاهیم در شکل تحریف ‌شده آن، که هیچ قید و شرطی نداشت، مردم را وادار به پذیرش حکومت خود می‌کردند. نتیجه این انحرافات برای آینده نیز این بود که هیچ‌گاه حرکت امام حسین(ع) برای اهل سنّت، یک قیام علیه فساد قلمداد نشده و تنها آن را یک «شورش» غیر قانونی شناختند.

یکی دیگر از انحرافات دینی در جامعه اسلامی «اعتقاد به جبر» بود. معاویه با ترویج این عقیده از آن به نفع سیاست های خویش استفاده کرد و هنگام گرفتن بیعت برای یزید می‌گفت: «مسأله یزید، قضایی از قضاهای الهی است و در این مورد کسی از خود اختیاری ندارد». وقتی عمر بن سعد مورد اعتراض قرار گرفت که چرا به سبب حکومت ری، امام حسین(ع) را کشت؟ گفت: «این کار از جانب خدا مقدّر شده بود». کعب الاحبار نیز تا زنده بود، غیبگویی می‌کرد که حکومت به بنی هاشم نخواهد رسید!

دليل اين دستورهاى ضد و نقيض اين بود كه عثمان در آغاز گمان مى كرد ماندن على(ع) در مدينه سبب تشويق مردم به عزل او و بيعت با آن حضرت به عنوان خلافت خواهد شد. سپس هنگامى كه حضرت از مدينه بيرون رفت، عثمان احساس كرد كسى جز على(ع) نمى تواند از او دفاع كند و سبب نجات او از دست شورشيان شود، لذا از آن حضرت تقاضاى بازگشت به مدينه را كرد. باز هنگامى كه خبرهايى به او رسيد كه مردم شعار بيعت با امام را سر داده اند، وحشت بر او مستولى شد و بار ديگر تقاضاى خروج آن حضرت را از مدينه كرد.

یکى از منابع، آقاخان ها از ماهر بوس است که به وسیله محمود هاتف ترجمه و در انتشارات کتاب سرا به چاپ رسیده است. کتاب دیگر با عنوان «Agakhan III» (آقاخان سوم) در دو جلد قطور، به فعالیتهاى آقاخان سوم در طول هفتاد و دو سال امامتش پرداخته است. دکتر فرهاد دفترى در تاریخ و عقاید اسماعیلیه، و در کتاب دیگرش یعنى مختصرى در تاریخ اسماعیلیه، درباره آنها بحث کرده است. پرفسور حامد الگار نیز مقاله اى درباره شورش آقاخان اول نوشته که توسط ابوالقاسم سرى ترجمه و به همین نام چاپ شده است.

عبدالله بن زبير، كه فردى جاه طلب و ظاهر الصلاح بود، با وجود اینکه با خاندان اميرمؤمنان(ع) ميانه ‏اى نداشت و در برپايى فتنه «جمل» نقش مهمى داشت، پس از شهادت امام حسين(ع) در برابر يزيد اعلام مخالفت كرده خود را خليفه خواند. او پس از شهادت امام حسین(ع) روی مقاصد سیاسی، عراقیان را سرزنش می کرد که امام را دعوت کردیه و سپس از یاری او خود داری ورزیده اند و از یزید نیز بدگوئی می کرد و او را شراب خوار و سگ باز و فاجر می خواند و مردم را دعوت به خلع او می کرد.

حضرت پس از معرفی خود به عنوان فرزند رسول خدا(ص) و علی مرتضی(ع) به معرفی بیشتر امیرمومنان(ع) پرداخت، ایشان همچنان به معرفى خود مى پرداخت، تا آنجا كه صداى مردم به گريه و ناله بلند شد و يزيد از آشوب و شورش مردم ترسيد، از اين رو به مؤذّن دستور داد كه سخن آن حضرت را قطع كند و اذان بگويد. هنگامى كه مؤذّن گفت: «أَشهد أَنَّ محمَّدا رسول الله» امام سجاد(ع) رو به يزيد كرد و فرمود: اى يزيد! اين محمد جدّ من است يا جدّ تو؟ اگر بگويى جدّ توست كه دروغ گفته اى، و اگر جدّ من است پس چرا فرزندانش را به قتل رساندى؟

مروان بن حَکَم، پسر عموى عثمان و شخصی مرموز، فتنه انگیز و فرصت طلب بود، او از معارف اسلامى بهره اى نداشت؛ زیرا در کودکی به خارج مدینه تبعید شده بود. عثمان بعد از خلافت، او را به مدینه بازگرداند و اکرام کرده و گرداننده اصلی کار حکومت نمود. او که در شورش علیه عثمان نقش مهمّی داشت، پس از کشته شدن او به مکّه گريخت و به یاران جمل پیوست و در جنگ صِفّین نیز نقش پر رنگی داشت. او از سوى معاویه حاکم مدینه شد و بعد از یزید به خلافت رسید و در سال 65 کشته شد.