امام علی(ع) در خطبه 174 «نهج البلاغه»، درباره دروغگویی «طلحه» در ادعای خونخواهی «عثمان» می فرماید: «طلحه هرگز در ادعایش صادق نبوده است؛ چرا که وضع او از این سه حال خارج نیست، نخست اینکه اگر به نظر او عثمان ظالم بود، باید با قاتلان او همکاری می کرد و اگر مظلوم بود باید از قتل او جلوگیری می کرد و اگر در میان دو امر شک داشت خوب بود کناره گیری می کرد و مردم را با او تنها می گذاشت؛ ولى او کاری کرد که با هیچ منطقی سازگار نیست، نخست بر ضد عثمان قيام كرد سپس به خونخواهى او برخاست».

از ديدگاه امام علي(ع) «خليفه» و «امام» كسي است كه: «تواناترين افراد بر اين امر و داناترين شان به فرمان خداست». در حقيقت، امام(ع) به دو ركن اساسى كه يكى جنبه علمى دارد و ديگر جنبه عملى اشاره كرده است؛ از نظر علمى بايد از همه آگاه تر باشد و از نظر عملى در امر مديريت از همه قوى تر. بسيارند كسانى كه عالمند، ولى مدير نيستند و يا مديرند و عالم نيستند و تا اين دو دست به دست هم ندهند، اداره صحيح جامعه امكان پذير نيست.

اين حديث نصّ در خلافت دارد؛ در حالی که اغلب اهل سنّت وجود نصّ را درباره جانشین پيامبر(ص) انكار مى ‏كنند! اگر این حدیث وجود داشت، ابوبکر و عمر در سقیفه به آن احتجاج می کردند. این حدیث طبق نظر بسیاری از علمای اهل سنّت ضعیف است و برجسته ترین صحابه به آن عمل نکردند؛ لذا نمی تواند با روایات صحیحی از پیامبر(ص) که به پیروی از علی(ع) سفارش کرده، مقابله کند. اطلاق این حدیث مقتضی عصمت آن دو است! در حالی که آنها به خیلی از امور آگاه نبودند و کسی به عصمتشان قائل نیست. این حدیث را گروه بکریه جعل کرده اند.

امام علی(ع) در بیان اوصاف حضرت مهدی(عج) می فرماید: «او حكمت را باهمه آدابش در برگرفته، و آن را به خوبى شناخته، و همواره در جستجوى دانش است، حكمت و دانش براى او گمشده اى است كه همواره در جستجوى آن است و نيازى است كه پيوسته در طلب آن است، او به هنگامى كه اسلام غروب كند همچون شترى كه از راه رفتن بازمانده، بر زمين قرار گرفته و سينه به آن چسبانده، پنهان خواهد شد، او باقيمانده اى از حجّت هاى خداست و جانشينى از جانشينان پيامبران اوست».

متكلمان و ارباب علم عقائد درباره حكم شورشيان جمل اختلاف كردند، اماميّه معتقدند: تمامى اصحاب جمل اعم از رؤسا و پيروان شان كافر شدند؛ چون بر امام وقت و بر ضد حكومت اسلامى خروج كردند. در ميان اهل سنّت چند نظر وجود دارد: گروهى از اهل سنّت مى گويند: اينها مجتهد بودند و اجتهاد كردند؛ بنابراين نه خطايي كردند و نه گناهى داشتند. اكثر اشاعره اصحاب جمل را خطاكار مي دانستند؛ ولى معتقدند خطايشان بخشوده شد. معتزله كه ابن ابى الحديد از آنها بود مى گويند: تمام آنها گمراه بودند مگر آنان كه توبه كردند مثل عايشه،‌ طلحه و زبير.
ولى اين سؤال را از ابن ابى الحديد و امثال او داريم كه اگر كسى دست به كارى زد كه خون هاى گروهى از مسلمين ريخته شود آيا در برابر چنين حقّ النّاس عظيمى، اظهار ندامت و پشيمانى و اشك ريختن كفايت مى كند يا بايد حقّ النّاس ها را جبران كرد؟

امام علي(ع) درباره اسلام معاويه مي فرمايد: «سوگند به آن كس كه دانه را شكافته و انسانها را آفريده دشمنان ما اسلام را هرگز نپذيرفتند؛ بلكه در ظاهر تسليم شدند و كفر را در درون پنهان داشتند و هنگامى كه ياورانى بر ضد اسلام يافتند، آنچه را پنهان كرده بودند آشكار كردند». به تصريح امام(ع)، معاويه و يارانش هرگز اسلام را با دل و جان نپذيرفتند. در روايات اهل سنّت نیز اين موضوع ثابت شده؛ مثلا در تاريخ طبرى آمده: «روزى پيامبر(ص) اشاره به نقطه اى از اطراف خود كرد و فرمود: از اين سو مردى از امّت من مى آيد كه بر غير دين من محشور خواهد شد. ناگهان معاويه پيدا شد».

معیار اصلی انتخاب خلیفه در سقیفه جلوگیری از رسیدن این مقام به بنی هاشم و بازیابی اعتبار از دست رفته قدرت طلبان قریش بود. بنابراین، بنى امیّه که پس از جنگ ها و توطئه های بسیار بر ضدّ اسلام، سرانجام با پذیرش شکست، به عنوان طُلَقا، با خوارى و بدنامى روزگار مى گذرانیدند، پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان سقیفه بر جامعه اسلامى مسلط گردید.

جمله «شبیه ترین فرد به نبى از همه برتر است»، درست است ولی براى شناخت مصداق آن باید به روایاتى که از جانب ایشان صادر شده مراجعه کرد، نه اینکه آنچه در خارج اتفاق افتاده را معیار افضلیّت دانست. و این گونه نیست که هر کس عهده دار منصب خلافت شد، فردى لایق و در صفات و ملکات نفسانى از همه به پیامبر(ص) شبیه تر باشد، چرا که ممکن است شخصى فاسق مانند یزید به ناحق خلافت خود را بر مردم تحمیل کند. لذا احادیثى مانند حدیث تشبیه و منزلت مصداق حقیقى این واقعیّت را روشن مى کند.

عمر که طبق گفته ابن خلدون بخاطر ولع به حکومت با انصار منازعه کرد، گفته: حرص علی(ع) بر خلافت، تنها مانع من از برگزیدن او به خلافت شد. درحالیکه علی(ع) هیچ حرص و ولعی به قدرت نداشت. خود علی(ع) فرمود: «آنان ترسیدند اگر من بر آنان ولایت یابم، در خلافت نصیبى براى آنان نباشد... لذا مرا از آن بیرون راندند... آنگاه یکى از آنان گفت: فرزند ابو طالب بر کار خلافت حریص است. گفتم: شما حریص ‏ترید. من در این کار حق خود را که خدا و رسولش قرار داده مى‏ خواهم و شما بین من و حقم فاصله انداخته ‏اید‏».

خلیفه اول که در بسیارى از موارد، ادعاى افراد را بدون شاهد و گواه مى‏ پذیرفت؛ درباره دخت گرامى پیامبر(ص) به بهانه نداشتن شاهد، از پذیرفتن سخن وى سرباز مى زند. دلیل آن همان است‏ که ابن ابى الحدید نقل مى کند که: به استادم گفتم: آیا زهرا(س) در ادعاى خود راستگو بوده است؟ گفت: بلى. گفتم: چرا خلیفه حقّ مسلّم او را در اختیارش نگذاشت؟ لبخندى زد و گفت: اگر آن روز فدک را به وى باز مى گرداند، فردا مى گفت که خلافت متعلّق به على است، و در آن صورت، خلیفه ناچار بود خلافت را به على تفویض کند.