دروغ، آثار اجتماعی و معنوی بسیاری دارد که به گوشه ای از آنها اشاره می کنیم: 1- رسوايى و از دست دادن پايگاه اجتماعى و اعتماد مردم؛ بر اساس تجربه، دروغ را نمى توان براى مدت طولانى پنهان داشت؛ زیرا ارتباط حوادث با یکدیگر، سبب می شود سرانجام حقیقت برملا شود. 2- گاهی فرد براى مخفى ساختن یک دروغ، مجبور می شود دروغ هاى ديگرى بگويد يا دست به كارهاى خطرناكى بزند. 3- دروغ انسان را به نفاق مى كشاند. 4- عادت كردن به دروغ گويى سبب فقر و تنگدستى است. و ... .

با وجود آن كه مفهوم واژه صدق روشن است، اما در تعريف آن، گفتگوهاى بسیاری در بين دانشمندان وجود دارد. بعضى صدق را به معنى مطابقت محتواى سخن با واقعيت ذكر كرده اند، اما برخى ديگر آن را مطابقت با تشخيص و اعتقاد گوينده مى دانند. در واقع  آنان در توضیح مفهوم صدق به آيه سوره «منافقون» استناد کردند. منافقان شهادت به رسالت پيامبر(ص) را، به گونه ایی ابراز مى کردند كه این شهادت، مطابق اعتقاد درونى ما است. لکن چون مطابق با واقع نبود، دروغگو بودند. بنابراين صدق و كذب در هر حال بر اساس تطابق با واقعيت ها مشخص مى شود.

اجتماع بر اساس تعاون و همكارى بنا نهاده شده است تا امکان بهره گيرى هر چه بيشتر از مواهب حيات فراهم شود؛ در این راستا، مسأله اعتماد نقش اصلى را ايفا مى كند، چرا كه در صورت فقدان اعتماد متقابل، بسیاری از نیروهایی که می تواند در جهت رشد و شکوفایی صرف شود، در پيشگيرى از خطر خیانت بکار خواهد رفت؛ و از آنجا که امانت داری و صداقت، پایه و اساس اين اعتماد می باشد، در فرامین تمام اولیاء الهی به این مسأله پرداخته شده است. اهل بیت(ع) امانت داری را موجب افزایش ثروت، رونق کسب، جلب محبت و دوستى دانسته اند.

اهميت صدق و راستی در روايات اسلامى بيش از آن است كه در سخن بگنجد. ما از باب نمونه به دو مورد از آنها اشاره می کنیم: رسول اکرم(ص) می فرمایند: «اگر مى خواهيد کسی را امتحان كنيد به کثرت عبادتهایش ننگرید، بلکه او را به راستگويى و اداى امانت آزمايش كنيد». امام صادق(ع) دلیل رسیدن امام على(ع) به آن مقام والا نزد پيامبر(ص) را صداقت و امانت داری ایشان بیان فرموده اند. خلاصه اینکه صداقت و درست کاری سیره همه انبیاء و اولیاء الهی بوده و کلید نیکی و سعادت است.

اعتماد، به عنوان عنصری اساسی در زندگی اجتماعی انسان، زماني حاصل مى شود كه صداقت در بين انسان ها حاكم باشد؛ و در این میان فرقی بين فعاليت علمى، فرهنگى، اقتصادى و سياسى نيست. امام علي(ع) مي فرمايد: «راست گويى سب اصلاح، و دروغ سبب فساد همه چيز مى شود». در حدیث دیگری می فرمایند: «راست گو سه چيز را به دست مى آورد: اعتماد مردم، محبت و دوستى، ابهت و شخصيت». همچنین می فرماید: «دروغ گو و مرده يكسان اند، زيرا برترى زنده بر مرده، اعتماد به او است، هنگامى كه به گفتار او اعتمادى نباشد زنده بودنش بى اثر است».

صداقت همانند فضایل دیگر اخلاقی، ريشه در عمق وجود انسان دارد. این امر فطری توسط عواملی تقویت می شود، مانند: داشتن اعتماد به نفس، نداشتن عقده حقارت، نداشتن هر گونه نقطه ضعفی که بخواهد برای مخفی کردن آن دروغ بگوید، داشتن شهامت بیان واقعيت ها، ايمان به خدا، معاد و تقواي الهي. این عوامل موجب می شود انسان بسوی صداقت و درستی گرایش پیدا کند. امام علی(ع) می فرمایند: «نشانه ايمان آن است كه صداقتی را كه به تو زيان مى رساند به دروغ در آنجا كه سودمند است مقدم دارى».

«سوء خلق»، که از آن به بدزبانی و خشونت تعبیر می شود، سبب نفرت و انزوای شخص در جامعه می شود که روايات تکان دهنده ای در این زمینه وجود دارد. پيامبر(ص) فرمودند: «از سوء خلق بپرهيزيد كه سرانجام آن آتش دوزخ است»، هم چنین می فرمایند: «خداوند از پذيرش توبه افراد بد اخلاق ابا دارد». امام علی(ع) می فرمایند: «انسان بد اخلاق زندگى ندارد»، چرا كه اطرافيان او در عذاب اند، هم چنین ایشان سوء خلق را شديدترين مصيبت می داند.

در روایات، بحث های گسترده ای در زمینه «مزاح» وجود دارد؛ بعضی از روایات به آن توصیه کرده و بعضی بشدت از آن نهى کرده اند. در جمع اين روايات بايد گفت: مزاح، امرى بسيار ظریف و دقیق است؛ چون همانطور که جزئی از حسن خلق محسوب می شود، با خروج از اعتدال، آثار ويرانگر و مخرّبی دارد. مزاح، اگر در حد اعتدال و صرفاً براى شادى قلب مؤمنین باشد و تمام جهات شرعى در آن رعايت گردد، مورد رضاى خداوند است؛ اما اگر به قصد انتقام جويى، بردن آبروى اشخاص، كينه توزى و ... باشد، بسيار زشت و ناجوانمردانه است.

سخنان معصومين(ع) در موضوع امانتداری، نشان از اهميت آن دارد، حفظ امانت جزء مهم ترین تعالیم همه ادیان، اساس اسلام و نشانه ایمان دانسته شده، که سبب جلب روزی، اعتماد مردم و سلامت دین و دنیا می شود. پيامبر(ص) در لحظات آخر عمر، به امام علی(ع) فرمودند: «امانت را چه مربوط به شخص نيكوكار و چه بدكار، كم باشد يا زياد، حتى در نخ و سوزن به صاحبش برسان»، آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد». اين روايات حاکی از جايگاه امانتداری در بين آموزه های اسلامى می باشد.

واژه «امانت» همواره تداعی کننده امانت های مادی است؛ لکن در آيات و روايات مفهوم گسترده اى داشته و شامل تمام مواهب الهى می شود. مانند: ولایت و امانتی که آسمان و زمين تاب پذيرش آن را نداشتند، اما انسان به تنهايی آن را به دوش کشيد. امام صادق(ع) می فرمايد: «هنگام آفرينش معصومين(ع) خداوند، ولايت آنان در نزد خلق امانت گذاشته است». علاوه بر این با توجه به آثار امانت و خیانت، نمى توان گستره آن دو را اختصاص به امانت و خيانت های مادی دانست.