مشرکان، پیشنهادی پلورالیستی و سازشکارانه داشتند که حاوی معامله و پذیرش متقابل عقیده و تدین به آیین شرک و توحید بود. این سوره پاسخی کوبنده به درخواست آنها و نفی هر گونه سازش است. این آیه ردّی بر قابل تبعیّت بودن هر نوع عقیده غیر از توحید است، نه پذیرش حقانیّت همه عقاید! اساسا روایات یکی از ویژگی های این سوره را «برائت و بیزاری از شرک» معرفی کرده اند؛ پس چگونه می توان پلورالیسم یا آزادی شرک و الحاد را از این سوره نتیجه گرفت!
آیه شریفه در مقام این است که بفرماید: شما به دین من نخواهید گروید و من نیز به دین شما نخواهم گروید؛ نه اینکه شما آزادید هر آیینی حتی شرک داشته باشید. شاهد این ادّعا، شأن نزول سوره، روایات وارد شده درباره این سوره و محتوای کل قرآن است که به شدّت شرک و کفر را طرد می کند.

برخی گناهکاران و غیر مسلمانان، مستضعفان قاصری هستند که عدم اجابت دعای شان می تواند تأثیرات مخربی داشته باشد و شعله ضعیف معنویت را در دل های شان خاموش کند. اما دعای معاندان مقصر که با علم به مسیر حق باز هم راه باطل را می پیمایند به هیچ وجه مورد پذیرش قرار نمی گیرد. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که منظور از استجابت دعا در آن احادیث، دعایی است که شخص غیر مسلمان در حق یک مسلمان می کند نه اینکه دعایش برای خودش مستجاب باشد.

در قرآن كلمه «شفاء» چهار مرتبه استعمال شده است. يك بار به معنى «شفاء جسمى» و سه بار به معناي «شفاء روحى» آمده است. قرآن، از يك طرف مايه شفاء دردهاى معنوى و باطنى مؤمنين است و از طرف ديگر باعث افزايش بيمارى كافرين و منافقان لجوج است و علت آن اين است كه قرآن داروئى است كه با ساختار روحى مؤمنين سازگار است و لذا شفا حاصل مى شود ولى با ساختمان روحى منافقين و كافرين لجوج ناسازگار است.

«یوم الجمع» روزي است كه خداوند، همه جن و انس و حتى ملائكه مقربين را در آن جمع مى كند. تعبیر «يوم الفصل»؛ (روز جدايى) بيانگر جدايى ها در آن روز عظيم است؛ جدايى حق از باطل، جدايى صفوف مؤمنان از كافران و ... «یوم الخروج» نیز روز خارج شدن است از مرگ به حيات و از عالم برزخ به عالم آخرت است.

روايات متعددى وجود دارد كه نشان مى دهد «روح» به هنگام انتقال به عالم برزخ به كلّى از دنيا بريده نمى شود؛ بلكه گهگاه با آن ارتباط برقرار مى كند. در كتاب شريف كافي رواياتي داریم كه تاكيد دارند افراد با ايمان و حتّى افراد بى ايمان گهگاه به ديدار خانواده خود مى آيند، مؤمنان تنها خوبى ها و خوشى هاى خانواده خود را ديده و خوشحال مى شوند ولي كافران تنها بدى ها و ناخشنودى ها را ديده و غمگين مى شوند. دانشمندانى كه از طرق علمى و تجربى با ارواح ارتباط دارند، نيز بر اين نكته تاكيد دارند.

تأمل در این آیاتی که از این امور سخن گفته اند، نشان می دهد که گمراهی و مهر شدن قلب ها، نتیجه عمل و انتخاب خود انسان است؛ نه حاصل جبر الهی. مثلا هواپرستی، کفر، عناد، غفلت، نفاق و... از مهم ترین عوامل گمراهی و مهر شدن دلها در این آیات است. اگر مى بينيم گمراهی، قفل شدن دلها و زینت اعمال زشت، به خدا نسبت داده شده است، به خاطر آنست كه خداوند این خاصيت را در اعمال و انتخابهای غلط انسانها نهاده است که در صورت ارتکاب و انتخاب آنها دچار گمراهی، لعن و کج فهمی شوند.

خداوند در آیه 55 سوره آل عمران خطاب به حضرت عیسى(ع) مى فرماید: «ما پیروان تو را تا روز رستاخیز بر کافران برترى مى دهیم». طبق این آیه، یهود و نصارى تا دامنه قیامت در جهان خواهند بود، امّا در روایات مربوط به ظهور حضرت مهدى(ع) مى خوانیم، او همه ادیان را زیر نفوذ خود در مى آورد. در پاسخ به این شبهه باید گفت: هیچ مانعى ندارد که اقلیتى از یهود و نصارى، در پناه حکومت حضرت مهدى(ع) با شرایط «اهل ذمه» وجود داشته باشند. زیرا مى دانیم حضرت مهدى(ع) مردم را از روى اجبار به اسلام نمى کشاند.

مدعای حدیث ضحضاح اینست که: پیامبر(ص)، با شفاعت خویش ابوطالب را که به سبب کفر در درکات اسفل جهنّم جای داشت، از سخت‌ ترین جاى جهنم خارج و به «ضحضاح» مى‌ برد. این مدّعا مخالف نص صریح قرآن است؛ چرا که اولا: قرآن در سوره فاطر، آیه 36 و بقره، آیه161و162 تخفیف عذاب را برای کافرانی که وارد جهنّم می شوند رد می کند. ثانیا: قرآن در سوره مدثر،آیه45 تا 48 و سوره غافر،آیه18 وسوره مریم،آیه86 و 87 شفاعت را برای کافران نفی می کند

آیه «واقتلوهم حیث ثقفتموهم‏» را باید با توجه به آیات قبل و بعد از آن تفسیر کرد؛ آیات 190 تا 193 سوره بقره درباره حکم و آداب جهاد با مشرکان و کافران «تجاوزگر» است. اين آیات دعوت به پيكار با كسانى مى كنند كه بر مسلمانان تاخته بودند، و آنها را از خانه خود بيرون كرده و از هيچ جناياتى در حقشان ابا نداشتند، مسلمانان را براى تغيير دينشان پيوسته در فشار گذاشته و شكنجه مى دادند. قرآن پيكار با اين گونه افراد را واجب مى‏ داند، نه بخاطر اینکه کافر یا مشرک بودند بلکه بخاطر اینکه با اسلام در ستیز بودند.

كافر و منافق همواره در شكّ و ترديد است و هيچ بلايي بدتر از اين نيست كه انسان سرگردان باشد. خداوند سبحان در تبيين عذاب منافقان و كفار مي‏ فرمايد: «اينها در شكشان سرگردانند و راه خروج ندارند». همواره در يك مدار بسته دور مي ‏زنند. تعبير ديگر قرآن اين است كه دلهاي آنان گرفتار ترديد است. قلب آنها، بسته، ناآشنا و سرگردان است، مگر آنكه دل تكه تكه و تقطيع بشود. قلب كافر و منافق همواره گرفتار عذاب اليم است و نمي ‏داند به چه كسي تكيه كند.