آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

دعا و نيايش در هر زمان خوب و سازنده است، ولى به هنگام انجام كارهاى مهم كه انسان نياز به نيرو و توان بيشترى دارد، از اهميت ويژه‏ اى برخودار است. به همين دليل اولياء اللّه همواره در كارهاى مهم دست به درگاه پروردگار بر مى‏ داشتند، و با دعا و ياد او توان و نيرو مى گرفتند، و با توكل بر ذات پاكش آرام مى‏ يافتند، و بدون ترس و واهمه از عظمت مشكلات، به جنگ آنها مى‏ رفتند، چراكه مى‏ دانستند هر مشكلى در برابر اراده حق سهل و آسان است.

امام امير المؤمنين علی عليه السّلام هنگامى كه [براى خاموش كردن فتنه معاويه و شاميان گردنكش] پا را در ركاب گذاشت، تا به سوى شام برود، اين دعا را تلاوت فرمود: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ كَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِي الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ، اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِي السَّفَرِ وَ أَنْتَ الْخَلِيفَةُ فِي الْأَهْلِ وَ لَا يَجْمَعُهُمَا غَيْرُكَ، لِأَنَّ الْمُسْتَخْلَفَ لَا يَكُونُ مُسْتَصْحَباً وَ الْمُسْتَصْحَبُ لَا يَكُونُ مُسْتَخْلَفا؛[1] بار الها من از رنج و مشقّت اين سفر، و بازگشت پر اندوه از آن، و مواجه شدن با منظره ناخوشايند در خانواده و مال و فرزند، به تو پناه مى ‏برم، خداوندا! تو در سفر همراه مايى، و نسبت به بازماندگان ما در وطن سرپرست و نگاهبانى، و جمع ميان اين دو را هيچ كس جز تو نمى‏ تواند، زيرا آن كس كه سرپرست بازماندگان است، همسفر نتواند بود، و آن كس كه همسفر است جانشينى انسان را [در خانه و خانواده‏ اش] نمى ‏تواند بر عهده گيرد [آرى تنها تويى كه قادر بر هر دو هستى]».[2]

دعا و نيايش در هر زمان خوب و سازنده است، ولى به هنگام انجام كارهاى مهم كه انسان نياز به نيرو و توان بيشترى دارد از اهميت ويژه‏ اى برخودار است.

به همين دليل اولياء اللّه همواره در كارهاى مهم دست به درگاه پروردگار بر مى‏ داشتند، و با دعا و ياد او توان و نيرو مى گرفتند، و با توكل بر ذات پاكش آرام مى‏ يافتند، و بدون ترس و واهمه از عظمت مشكلات، به جنگ آنها مى‏ رفتند، چراكه مى‏ دانستند هر مشكلى در برابر اراده حق سهل و آسان است.

مخصوصا به هنگام مسافرتهاى خوفناك، دعاى خود و دوستانشان بدرقه راهشان بود، و اگر مى ‏بينيم امام امير مؤمنان على عليه السّلام نيز به هنگام حركت به صفّين طبق گفتار بالا به خدا پناه مى‏ برد، در واقع به سنت پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و انبياء پيشين عمل فرموده است.

هنگامى كه نوح در آن طوفان هولناك سوار بر كشتى شد، مأموريت پيدا كرد كه رو به درگاه خدا آورد و براى نجات خود از او كمك بگيرد: «فَإِذَا اسْتَوَيْتَ‏ أَنْتَ‏ وَ مَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ * وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ؛[3] هنگامى كه تو و همه كسانى كه با تو هستند سوار كشتى شديد بگو ستايش براى خدايى است كه ما را از قوم ستمگر رهايى بخشيد، * و بگو: پروردگارا! ما را در منزلگاهى پر بركت فرود آر، و تو بهترين فرود آورندگانى».

و هنگامى كه موسى عليه السّلام از ترس مأموران خونخوار فرعون از مصر بيرون آمد و به سوى مدين حركت كرد گفت: اميدوارم پروردگارم مرا به راه راست هدايت كند: «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ‏ تِلْقاءَ مَدْيَنَ‏ قالَ عَسى‏ رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَواءَ السَّبِيلِ».[4] همچنين هنگامى كه بر دروازه مدين به يارى دختران شعيب برخاست و گوسفندان آنها را آب داد، در سايه‏ اى قرار گرفت و عرض كرد: «پروردگارا! هر خير و نيكى بر من فرستى به آن نيازمندم؛ رَبِ‏ إِنِّي‏ لِما أَنْزَلْتَ‏ إِلَيَ‏ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ».[5]     

پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله نيز به هنگام ترك مكه در سفر تاريخى هجرت به مدينه، سفرى كه بسيار مخاطره آميز و هولناك بود، در حالى كه از مفارقت مكه و خانه خدا سخت ناراحت بود، و در دل آرزو مى‏ كرد كه به آن باز گردد، بشارت بازگشت به آن سرزمين را از وحى آسمانى دريافت داشت و آيه زير بر او نازل شد: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ‏ إِلى‏ مَعادٍ؛[6] همان كسى كه قرآن را بر تو فرض كرده، تو را به جايگاه و زادگاهت باز مى‏ گرداند». اين تعبير نشان مى‏ دهد كه او در اين حال دست به دعا برداشته بود، و يا حالت دعا داشت كه اجابت آن از سوى حق رسيد.  

در روايات اسلامى نيز دستور به دعاهايى به هنگام سفر داده شده است.[7]

اين سخن را با جمله‏ اى از دعاى امير المؤمنين على عليه السّلام به هنگام حركت از كوفه به شام پايان مى‏ دهيم.
در بعضى از روايات آمده است هنگامى كه پاى مباركش را در ركاب نهاد، «بسم اللّه» گفت. و هنگامى كه بر پشت مركب سوار شد فرمود: «سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ * وَ إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ‏؛[8] پاك و منزّه است خداوندى كه اين مركب را مسخّر ما فرمود و گرنه ما توانايى تسخير آن را نداشتيم و ما به سوى پروردگارمان باز مى‏ گرديم‏». سپس دعايى را كه در خطبه مورد بحث آمده تلاوت فرمود.[9]