پاسخ اجمالی:
دعا مسئله بسيار مهمّى است كه در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به گونه گسترده اى مطرح شده است. از آيات و روايات استفاده مى شود كه دعا نه تنها عبادت است، بلكه از برترين عبادتها به شمار رفته است. دعا هم عبادت است؛ و هم باعث اعتناى خدا به انسان؛ و هم وسيله تقرب بنده به مولاست. دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى رنج و زحمت، ليكن از كلمات گهربار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درمى يابيم كه در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.
پاسخ تفصیلی:
دعا مسئله بسيار مهمّى است كه در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به گونه گسترده اى مطرح شده است.
دعا برترين عبادت
از آيات و روايات استفاده مى شود كه دعا نه تنها عبادت است، بلكه از برترين عبادتها به شمار رفته است.
به منظور روشن تر شدن اهميّت دعا، به سه آيه از قرآن مجيد و شش روايت از معصومان عليهم السلام اشاره مى شود:
1. خداوند متعال در آيه 60 سوره غافر (مؤمن) مى فرمايد: «وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ؛ پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا دعاى شما را بپذيرم! كسانى كه از عبادت من تكبّر مى ورزند، به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند».
آيه شريفه، نخست به «دعا» تعبير مى كند؛ سپس در ادامه تعبير را عوض كرده، از آن به «عبادت» ياد مى كند.
چرا از «دعا» به «عبادت» تعبير شده است؟
برخى گفته اند: براى اينكه عبادت به معناى مطلق دعاست و شايد تعبير برخى از روايات: «الدُّعا مُخُّ الْعِبادَةِ؛[1] دعا روح و جان عبادت است»، بدين جهت بوده است.
2. خداوند متعال در آيه 77 (آخرين آيه) سوره فرقان مى فرمايد: «قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَآؤُكُمْ؛ بگو پروردگارم به شما اعتنايى نمى كند، اگر دعاى شما نباشد».
اين تعبير که «خداوند به خاطر دعاهايتان به شما اعتنا مى كند و براى شما ارزش قايل است»، در ساير عبادت ها، مانند حج، روزه، جهاد و... به كار نرفته است و تنها درباره «دعا» ذكر شده است. يعنى على رغم گناهان فراوانى كه انجام مى دهيد و فسادهايى كه مرتكب مى شويد، تنها چيزى كه سبب ارج نهادن خداوند به شما مى شود، دعاهاى شماست؛ قدر و ارزش آن را بدانيد.
3. خداوند متعال در آيه 186 سوره بقره، پس از بيان آياتى درباره فضيلت و احكام ماه مبارك رمضان، مى فرمايد: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي، فَإِنِّي قَرِيبٌ، أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان،ِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي، لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛ و هنگامى كه بندگان من از تو در باره من سؤال كنند، [بگو] من نزديكم! دعاى دعا كننده را به هنگامى كه مرا مى خواند پاسخ مىگويم، پس آنها بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند تا راه يابند [و به مقصد برسند]».
بنابر آيه شريفه: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ؛[2] ما از رگ گردن به انسان نزديك تريم»، خداوند، نزديك ترين كس به انسان است و حتّى از رگ گردن يا رگ قلب نيز به انسان نزديك تر است.
بى شك تعبيرى ظريف و زيباتر از اين، براى قرب و نزديكى بين خالق و مخلوق، عابد و معبود و بنده و مولا وجود ندارد.
بنابراين، با تفكّر در آيات سه گانه درمى يابيم كه دعا از نظر اسلام چقدر مهم شمرده شده است؛ به گونه اى كه هم عبادت است؛ و هم باعث اعتناى خدا به انسان؛ و هم وسيله تقرب بنده به مولاست.
دعا در آئينه روايات
روايات فراوانى مسائل دعا را بررسى نموده كه در اين مختصر تنها به ذكر شش روايت بسنده مى گردد:
1. در روايتى وجود نازنين پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرموده است: «الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ الدِّينِ وَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛[3] دعا [و راز و نياز به درگاه خداوند]، اسلحه انسان با ايمان و ستون (خيمه) دين و نور آسمانها و زمين است».
آرى، دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى رنج و زحمت، ليكن از كلمات گهربار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درمى يابيم كه در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.
2. مولاى متّقيان، حضرت على عليه السلام مى فرمايد: «اَلدُّعَاءُ مِفْتَاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْبَاحُ الظُّلْمَةِ؛[4] دعا كليد رحمت خداوند و چراغ روشنى براى تاريكى هاى دنيا و آخرت است». دعا نه تنها دنيا، بلكه آخرت انسان را نيز روشن مى كند.
3. در روايت ديگرى پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرموده است: «عَمَلُ البِرِّ كُلُّهُ نِصْفُ العِبادَةِ، وَ الدُّعاءُ نِصفٌ؛[5] تمام اعمال نيك انسان، تنها نيمى از عبادت است و نيم ديگر آن، دعا و راز و نياز با معبود است».
4. امام صادق عليه السلام در روايتى مى فرمايد: «أَكْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ، فَإِنَّهُ مِفْتَاحُ كُلِ رَحْمَةٍ وَ نَجَاحُ كُلِّ حَاجَةٍ، وَ لَا يُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِالدُّعَاءِ، وَ إِنَّهُ لَيْسَ بَابٌ يُكْثَرُ قَرْعُهُ إِلَّا يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ؛[6]زياد دعا كنيد و در خواندن خدا اصرار كنيد؛ زيرا كليد تمام رحمت ها و عامل پيروزى در هر حاجتى دعاست؛ نعمت ها و بركاتى كه نزد خداوند است، بدون دعا به كسى نمى رسد، و هيچ درى وجود ندارد مگر اينكه با اصرار و سماجت و پافشارى گشوده مى شود».
بنابراين چنانچه دعا مستجاب نگردد، نبايد سبب نااميدى انسان شود؛ زيرا چه بسا خداوند مى خواهد با دعا انسان را تربيت كرده، قلب و دل او را شستشو بدهد.
5. امام باقر عليه السلام نيز در روايتى دعا را چنين توصيف مى فرمايد: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الدُّعَاءُ؛[7] هيچ عبادتى بالاتر از دعا نيست».
6. حضرت على بن موسى الرضا عليهما السلام مى فرمايد: «عَلَيْكُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِيَاءِ، فَقِيلَ: وَ مَا سِلَاحُ الْأَنْبِيَاءِ؟ قَالَ: الدُّعَاءُ؛[8] [شيعيان و پيروان اسلام!] همواره به اسلحه پيامبران [كه در كارها و برنامه هاى سخت تبليغى بدان مسلّح بودند] مسلّح شويد. شخصى از آن حضرت پرسيد: اسلحه پيامبران چيست؟ حضرت فرمود: دعا».
از مجموعه آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام روشن مى گردد كه دعا در اسلام جايگاهى بس عظيم دارد و از اهميّت بسيار زيادى برخوردار است.[9]
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.