آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«یوم الجمع» روزي است كه خداوند، همه جن و انس و حتى ملائكه مقربين را در آن جمع مى كند. تعبیر «يوم الفصل»؛ (روز جدايى) بيانگر جدايى ها در آن روز عظيم است؛ جدايى حق از باطل، جدايى صفوف مؤمنان از كافران و ... «یوم الخروج» نیز روز خارج شدن است از مرگ به حيات و از عالم برزخ به عالم آخرت است.

تعبير «یوم الجمع» دوبار در قرآن مجيد آمده است؛ 1- در سوره تغابن آيه 9 می فرماید: «يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ»؛ (به خاطر بياوريد كه [خداوند] همه شما را در آن «روز اجتماع» جمع آورى مى كند، آن روز، روزى است كه معلوم مى شود چه كسانى مغبون گشته اند). 2- در سوره شورى آيه 7 مى خوانيم: «لِتُنْذِرَ اُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَهُا وَ تُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْع»؛ (قرآن به خاطر آن نازل شده است كه ام القرى و كسانى را كه پيرامون آن هستند انذار كنى و از روزى كه همه خلايق در آن جمع اند بترسانى).
آری چگونه آن روز، روز جمع نباشد در حالى كه تمام اوّلين و آخرين و همه جن و انس و حتى ملائكه مقربين در آنجا جمع اند، نه تنها خودشان كه اعمال آنها نيز تماماً در آنجا جمع آورى شده است و براى عرضه به دادگاه عدل الهى آماده است. همين نام به صورت ديگرى در آيه 103 سوره هود نيز آمده: «ذلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النّاسُ»؛ (آن روز، روزى است كه همه مردم براى آن جمع آورى مى شوند). یکی دیگر از نام های روز قيامت، «يوم الفصل»؛ (روز جدايى) است. اين نام شش بار در قرآن مجيد تكرار شده(1) از جمله در سوره نبأ، آيه 17 مى خوانيم: «اِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ مِيْقاتاً»؛ (روز جدايى، ميعاد همگان است). اين تعبير، تعبير بسيار پرمعنايى است كه بيانگر جدايى ها در آن روز عظيم است؛ جدايى حق از باطل، جدايى صفوف مؤمنان و صالحان از كافران و مجرمان، جدايى برادر از برادر، جدايي پدر و مادر از فرزند و جدايى سرنوشت خوبان از بدان. اين تعبير گاهى به معناى «يوم القضاء» و روز داورى نيز مى آيد؛ زيرا قاضى به وسيله حكم خود، منازعه را پايان مى دهد و لذا به حكم و قضاوت كه علت پايان مخاصمات است، «الفصل» گفته مى شود.
«یوم الخروج» تنها در يك آيه قرآن مجيد آمده است. در آيه 42 سوره «ق» ضمن اشاره به روزى كه نفخ دوم صور دميده مى شود، مى فرمايد: «ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ»؛ (آن روز، روزى است كه همه اموات زنده شده [و از قبرها] خارج مى شوند) آرى آن روز روز خارج شدن است از مرگ به حيات و از عالم برزخ به عالم آخرت و از درون به برون و از پنهان به آشكار! همين معنا به شكل ديگرى در آيه 43 سوره معارج آمده است آنجا كه مى فرمايد: «يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً کَأَنَّهُمْ إِلي‏ نُصُبٍ يُوفِضُونَ»؛ (روز موعود آنها همان روزى است كه از قبرها به سرعت خارج مى شوند گويى به سوى بتهايشان مى دوند!).(2) اين تعبير نشان مى دهد حوادث قيامت در آغاز كار با سرعت فوق العاده اى انجام مى گيرد، و در عين حال طعنه و سخريه اى است نسبت به بت پرستان و بت پرستى كه مهمترين بخش زندگانى آنان را تشكيل مى دهد، و بيشترين توجه آن سبك مغزان را به خود تخصيص داده بود، به طورى كه دويدن آنها به سوى بت ها به عنوان نمونه روشن «شتاب» معرفى شده است، دويدن و شتاب به سوى بت ها در يك روز جشن و يا عزا، و يا در حال بازگشت از سفر، و از اين جا روشن مى شود كه نكته لطيفى در آيه نفهته شده است.(3)