بسيارى از اوقات مى توان با قطع نظر از راه «معجزات»، از طريق ديگري به صدق و كذب گفتار مُدّعى نبوّت پي برد كه عبارتند از: 1. وضع محيط دعوت. 2. زمان دعوت. 3. خصوصيات روحى، اخلاقى مُدّعى نبوّت. 4. محتويات آئين او از نظر معارف. 5. آئين او از نظر قوانين، احكام و اخلاق. 6. استفاده صحيح از وسائل پيشرفت. 7. ايمان آورندگان به او چه كسانى بوده اند؟ 8. ايمان او به گفته هاى خودش. 9. آيا با خرافات و هوس بازى هاى محيط مبارزه مى كند؟ 10. دعوت منظم و يكنواخت و ...

امام علی(ع) درباره علت نهي از پيروى كوركورانه از «رؤساى قبايل» و «رهبران متکبّر» می فرماید: «بر حذر باشيد از پيروى و اطاعت [كوركورانه] بزرگترها و رؤسايتان، همان ها كه به سبب موقعيّت خود، تكبّر مي ورزند و خويش را بالاتر از نسب خود مى شمرند، اعمال نادرست خود را به خدا نسبت مى دهند و به انكار نعمت هاى او برمى خيزند تا با قضايش ستيز كنند و بر نعمت هايش چيره شوند، آنها اساس تعصّب و اركان فتنه و فساد و شمشيرهاى تكبّر جاهليّتند». آری در طول تاريخ سران مقام پرست و رسانه هاي استكبار براى حفظ منافع نامشروع خود، مردم بى خبر را با انواع شعارهاى مهيّج قربانى منافع خويش ساخته اند.

در روايات بحث هاى فراوانى درباره نكوهش «عجله» و ستايش «تأنى» و خويشتن دارى ديده مى شود، از جمله اين كه: «عجله و شتاب مردم را هلاك كرده و اگر مردم داراى تأنّى و خويشتن دارى بودند، هيچ كس به هلاكت نمى رسيد». «تأنّى و خويشتن دارى از سوى خداست و عجله و شتاب از شيطان است». «از عجله بپرهيز؛ زيرا هرگاه عجله كنى نصيب و بهره خود را از دست خواهى داد». «لغزش هاى انسان با عجله افزايش مى يابد» و ...

امام علی(ع) با اشاره به تفاوت در رفتار انسان می فرماید: «از كسانى مباش كه به هنگام بيماری از اعمال زشت خود پشيمان مى گردند و اگر تندرست باشند، با احساس امنيت، به لهو و لعب مى پردازند». آنان در زمان بيمارى با نزدیک دیدن مرگ به فكر توبه مى افتند؛ اما هنگام سلامتی سرگرم لهو و لعب می شوند. اين فراموشكارى و تناقض نشانه كوتاه فکری و ضعف ايمان و غلبه هوای نفسانی است. همچنین قرآن می فرماید: «هنگامى كه سوار كشتى شوند، خدا را با اخلاص مى خوانند؛ امّا هنگامى كه خدا آنان را به خشكى رساند باز مشرك مى شوند».

ایشان درباره نتيجه «تدبیر و دوراندیشی» و در مقابل آن «تفریط و بی خیالی» می فرماید: «ميوه درختِ تفريط، پشيمانى و ميوه درختِ دورانديشى، سلامت است»، لغت شناسان افراط را به معنى زياده روى و تفريط را به معنى كوتاهى و كم كارى تفسير کرده اند، اما ذکر تفريط بصورت مستقل، هرگونه انحراف از حق را شامل می شود. لذا امام(ع) دورانديشى را به درخت پرثمرى تشبيه كرده كه ميوه آن سلامت است، اما تفريط را به شجره خبيثه اى تشبيه کرده كه ميوه آن پشيمانى است. از این رو می فرماید: «تدبير پيش از عمل تو را از پشيمانى [بعد از عمل] ايمن مى سازد».

امام علی(ع) درباره سرنوشت «دنياپرستان» می فرماید: «دژهاى محكم، صاحبان خود را تسليم مى كنند و تدبيرشان آنها را ناكام مى سازد، يا نجات يافته اى مجروحند يا مرده اى پاره پاره، يا سر از تن جدا شده، يا غرق به خون، يا پشيمانى كه هر دو دستش را به دندان مى گزد، يا حسرتمندى كه دست ها را به هم مى سايد، يا حيرت زده اى كه سر را به روى دست ها تكيه داده [و به فكر فرو رفته] يا پشيمانى كه بر اشتباهات خويش تأسف مى خورد و يا از تصميم برگشته اى [كه راه چاره را در برابر خود مسدود مى بيند]، اين در حالى است كه راه چاره بسته شده، حوادث غافلگيركننده فرا رسيده و هنگام فرار و نجات نيست».

طبق آیات قرآن گسترش جهل در جامعه مضرات و مفاسد اجتماعی زیادی را در بر دارد؛ جهل موجب پراكندگى و اختلاف است. جهل عامل سوء ظن و بدبينى است. جهل سرچشمه بى ادبى است. جهل عامل مصائب اجتماعى و ندامت هاست. جهل موجب دگرگون شدن ارزش هاست و ... .

خداوند در سوره مؤمن، آيه 52 مى فرمايد: «روزى كه عذرخواهى ظالمان سودى نمى بخشد و براى آنها لعنت خداست و براى آنها جايگاه بدى است» معمولا عذرخواهي براي نجات و رهايى از مجازات است؛ ولى طبيعتِ روز قيامت، چنان است كه هيچ عذرى از ظالمان پذيرفته نمى شود؛ چون آنجا، جاى پاداش عمل است نه جبران گذشته. به تصريح بعضى از آيات، آنها نه اجازه عذرخواهى دارند و نه اعتذارشان فايده دارد. گاه انسان وقت ندامت و تأثر شديد، انگشتان خود را مى گزد و گاه پشت دستان را دندان مى گيرد. آرى ظالمان در آن روز، مرتباً پشت دست هاى خود را مى گزند.

اسلام برای آبروی مسلمان احترام زيادی قایل است و روایات خون و آبروی او را در کنار هم قرار می دهد، در واقع كسى كه شخصيت اجتماعى ديگرى را با ريختن آبروى او مى كشد، گويى شخص او را كشته و بر اساس روایات باید در قیامت بهای سنگینی را بپردازد. از سویی غيبت، حق الناس است، همانند قتل نفس. از این رو علاوه بر ندامت و تقاضاى بخشش الهی، بايد به نوعى، آبروى از دست رفته غيبت شونده را جبران كند. تمام اين امور نشان مى دهد كه گناه غيبت تا چه حد سنگين و مشكل آفرين است.

«مريم مجدليه» زني است كه گناهان زيادي مرتكب شده ولی نسبت به حضرت عيسی(ع) محبت بي‌شماري مي‌كند. اين زن پاهاى عيسی را با اشك‌هاي خود مي‌شويد و با موهاى سر خود خشك مي‌كند و از وقتى كه عيسی داخل آن خانه مي‌شود مشغول بوسيدن پاهاى او مي‌شود و همين محبّت بسيارش باعث آمرزش او می گردد.