آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روايات بحث هاى فراوانى درباره نكوهش «عجله» و ستايش «تأنى» و خويشتن دارى ديده مى شود، از جمله اين كه: «عجله و شتاب مردم را هلاك كرده و اگر مردم داراى تأنّى و خويشتن دارى بودند، هيچ كس به هلاكت نمى رسيد». «تأنّى و خويشتن دارى از سوى خداست و عجله و شتاب از شيطان است». «از عجله بپرهيز؛ زيرا هرگاه عجله كنى نصيب و بهره خود را از دست خواهى داد». «لغزش هاى انسان با عجله افزايش مى يابد» و ...

در روايات اسلامى بحث هاى فراوانى درباره نكوهش «عجله» و ستايش «تَأنِّي» و خويشتن دارى ديده مى شود كه نكات زيادى در آنها نهفته است، به عنوان نمونه:
1. رسول خدا(صلى الله عليه و آله) مى فرمايند: «اَلاَناةُ مِنَ اللّهِ وَ العَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطانِ»(1)؛ (تأنّى و خويشتن دارى از سوى خداست و عجله و شتاب از شيطان است).
2. در حديث ديگرى همان حضرت(صلى الله عليه و آله) مى فرمايند: «اِنَّما اَهْلَكَ النَّاسَ اَلعَجَلَةُ وَ لَو اَنَّ النَّاسَ تَثَبَّتُوا لَم يُهلِكْ اَحدٌ»(2)؛ (عجله و شتاب مردم را هلاك كرده و اگر مردم داراى تأنّى و خويشتن دارى بودند، هيچ كس به هلاكت نمى رسيد). البتّه منظور، هلاكت هايى است كه بر اثر حوادث غير منتظره و از روی ناپختگی پيش مى آيد كه اغلب مولود عجله و دستپاچگى است.
3. از همان حضرت(صلى الله عليه و آله) نقل شده است: «اِيّاكَ وَ العَجَلَةَ فَاِنَّكَ اِن عَجَّلْتَ اَخْطَاْتَ حَظَّكَ»(3)؛ (از عجله بپرهيز؛ زيرا هرگاه عجله كنى نصيب و بهره خود را از دست خواهى داد).
4. اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايند: «مَعَ العَجَلِ يَكثِرُ الزَّلَلَ»(4)؛ (لغزش هاى انسان با عجله افزايش مى يابد). همان امام بزرگوار در وصيّتى كه در آستانه شهادتش براى فرزندش امام حسن(عليه السلام) داشتند، فرمودند: «اَنْهاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَوْلِ وَ الْفِعْلِ»(5)؛ (تو را از شتابزدگى در سخن گفتن و عمل نهى مى كنم).
5. باز همان امام همام(علیه السلام) مى فرمايند: «اَلْعَجَلُ قَبلَ الاِمْكانِ يُوجِبُ الغُصَّةَ»(6)؛ (عجله پيش از فراهم شدن امكانات و مقدّمات كار، موجب اندوه است [؛ زيرا زحمات انسان بر باد مى رود و تلاش هاى او بى اثر مى ماند]).
6. از همان حضرت(عليه السلام) آمده است: «مَن رَكِبَ العَجَلَ رَكِبَتْهُ المَلامَةُ»(7)؛ (كسى كه بر مركب شتابزدگى سوار شود، ملامت و سرزنش بر دوش او سوار خواهد شد).
7. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايند: «مَعَ التَّثَبُّتِ تَكُونُ السَّلامَةُ وَ مَعَ العَجَلَةِ تَكونُ النَّدَامَةُ»(8)؛ (همراه تأنّى و خويشتن دارى سلامت است و همراه عجله ندامت).
8. اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايند: «العَجَلَةُ مَذمُومَةٌ في كُلِّ اَمْر اِلَّا فِي مَا يَدفَعُ الشَّرَّ»(9)؛ (عجله در هر كارى نكوهيده است، مگر در مقام دفع شرّ).
9. اين بحث را با حديث پرمعنايى از حضرت على(عليه السلام) به پايان مى بريم: «مَنْ اِسْتَطاعَ اَن يَمْنَعَ نَفْسَهُ مِن اَربَعَةِ اَشياءٍ فَهُوَ خَلِيقٌ بِـاَنْ لا يَنْزِلَ بِهِ مَكرُوهٌ اَبَداً قِيلَ وَ مَا هِىَ؟ قالَ: اَلعَجَلَةُ وَ اللِّجاجَةُ وَ العُجْبُ وَ التَّواني»(10)؛ (كسى كه بتواند خويشتن را از چهار چيز باز دارد، سزاوار است كه هرگز امر ناخوشايندى براى او رخ ندهد. سؤال كردند، آن چهار چيز چيست؟ فرمودند: عجله، لجاجت، خودبينى و تنبلى).
در اين احاديث «تأنّى» يك عطيّه الهى و «عجله» يك خوى شيطانى شمرده شده است، همان خويى كه انسان را در زندگى ناكام مى سازد، فرصت ها را از دست او مى گيرد، لغزش او زياد مى گردد، پشيمان مى شود و به هلاكت مى افتد؛ در صورتى كه نقطه مقابل آن؛ يعنى، تأنّى و خويشتن دارى سبب كاميابى و پيروزى و بهره بردارى هر چه بيشتر از فرصت هاست.(11)