آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره علت نهي از پيروى كوركورانه از «رؤساى قبايل» و «رهبران متکبّر» می فرماید: «بر حذر باشيد از پيروى و اطاعت [كوركورانه] بزرگترها و رؤسايتان، همان ها كه به سبب موقعيّت خود، تكبّر مي ورزند و خويش را بالاتر از نسب خود مى شمرند، اعمال نادرست خود را به خدا نسبت مى دهند و به انكار نعمت هاى او برمى خيزند تا با قضايش ستيز كنند و بر نعمت هايش چيره شوند، آنها اساس تعصّب و اركان فتنه و فساد و شمشيرهاى تكبّر جاهليّتند». آری در طول تاريخ سران مقام پرست و رسانه هاي استكبار براى حفظ منافع نامشروع خود، مردم بى خبر را با انواع شعارهاى مهيّج قربانى منافع خويش ساخته اند.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 192 «نهج البلاغه» به مسئله پيروى بى قيد و شرط از «رؤساى قبايل» و «سردمداران فساد» و «متكبران خودخواه» كه مردم را به جهت هوس هاى خود مى كشانند و فتنه و فساد بر پا مى كنند اشاره نموده و مى فرمايد: (به هوش باشيد، بترسيد و بر حذر باشيد از پيروى و اطاعت [كوركورانه] بزرگترها و رؤسايتان، همان ها كه به سبب موقعيّت خود، تكبّر مي ورزند و خويش را بالاتر از نسب خود مى شمرند، اعمال نادرست خود را به خدا نسبت مى دهند و به انكار نعمت هاى او بر مى خيزند تا با قضايش ستيز كنند و بر نعمت هايش چيره شوند)؛ «أَلَا فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ مِنْ طَاعَةِ سَادَاتِكُمْ وَ كُبَرَائِكُمْ! اَلَّذِينَ تَكَبَّرُوا عَنْ حَسَبِهِمْ، وَ تَرَفَّعُوا فَوْقَ نَسَبِهِمْ، وَ أَلْقَوُا الْهَجِينَةَ(1) عَلَى رَبِّهِمْ، وَ جَاحَدُوا اللهَ عَلَى مَا صَنَعَ بِهِمْ، مُكَابَرَةً لِقَضَائِهِ، وَ مُغَالَبَةً لآلَائِهِ(2)».
اين سخن در واقع، برگرفته از آيات قرآن مجيد است كه در قيامت از اطاعت سران و بزرگان خود اظهار ندامت مى كنند و عرضه مى دارند: «رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ كُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا * رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً كَبِيراً»(3)؛ (پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت كرديم و ما را گمراه ساختند * پروردگارا آنان را از عذاب دوچندان ده و آنها را به طور كامل از رحمتت دور ساز).
هرگاه به دقّت، تاريخ گذشته بشر را مشاهده كنيم مى بينيم يكى از سرچشمه هاى عمده جنگ ها و خونريزى ها، برترى جويى هاى نژادى و قومى بوده است كه هنوز هم ادامه دارد و يكى از عوامل مهم جنگ جهانى اوّل و دوّم كه بخش عظيمى از جهان را ويران كرد و ده ها ميليون انسان را به خاك و خون كشاند همين امر بود.
در حالى كه اگر انسان خوب بنگرد اصل او خاك، و اصل و ريشه ديگرش نطفه بى ارزش است و پايان كارش مردارى است گنديده. اسلام تفاخر به آباء و اجداد و مناصب و به خود بستن القاب غرورآفرين و غفلت زا را نهى كرده؛ در حديث شريف نبوى مى خوانيم: «حُبُّ الرَّجُلِ دِينُهُ، وَ مُرُوَّتُهُ خُلْقُهُ، وَ أَصْلُهُ عَقْلُهُ»(4)؛ (شخصيّت انسان، دين او و ارزش او اخلاق او و اصل و ريشه او عقل و خرد اوست).
پيامبر(صلى الله عليه وآله) اين سخن را زمانى گفت كه گروهى براى تحقير سلمان فارسى اصل و نسبش را پرسيدند و او اصل و نسب خود را آزادى از قيد بردگى به كمك پيامبر(صلى الله عليه وآله) و هدايت به وسيله او شمرده بود.
جمله «وَ أَلْقَوُا الْهَجِينَةَ عَلَى رَبِّهِمْ»؛ اشاره به اين است كه آنها نسب خود را برتر مى شمردند و ديگران را پست تر، و در واقع زشتى نسب ديگران را به خدا نسبت مى دادند و معتقد بودند خدا خلقِ برترى آفريده كه آنها بودند و خلقِ پست ترى كه ديگران هستند، آنها نعمت هاى الهى را به لياقت ها و شايستگى هاى خودشان نسبت مى دادند و الطاف والاي الهى را انكار مى كردند. سپس امام(عليه السلام) به ذكر دليلى براى پرهيز از پيروى اين گونه كسان پرداخته، چنين مى فرمايد: (آنها اساس و بنيان تعصّب و ستون و اركان فتنه و فساد و شمشيرهاى تكبّر جاهليّتند)؛ «فَإِنَّهُمْ قَوَاعِدُ أَسَاسِ الْعَصَبِيَّةِ، وَ دَعَائِمُ أَرْكَانِ الْفِتْنَةِ، وَ سُيُوفُ اعْتِزَاءِ(5) الْجَاهِلِيَّةِ».
امام(عليه السلام) تعصّب و فتنه را به خانه اى تشبيه مى كند كه شالوده آن را سردمداران فاسد و مُفسد و ستون هاى آن را متكبّران خودخواه تشكيل مى دهند و همه را از سكونت در چنين خانه اى باز مى دارد و نيز شعارهايى كه در زمان جاهليّت براى تحريك قبايل بر ضد يكديگر مى دادند تشبيه به شمشيرهاى برنده مى كند و سپس سردمداران فساد را به منزله اين شمشيرها مى شمارد.
در زمان جاهليّت، معمول بود كه هر گاه قبيله اى از قبايل از سوى مخالفان مورد تهديد قرار مى گرفت به جاى فكر كردن در طريق اصلاح و آرامش و صلح، رؤساى متعصّب و جاهل قبايل دستور مى دادند كه شعارهاى جنگ سر داده شود و از همه وسايلى كه مى توانستند احساسات افراد جاهل و بى خبر را تحريك كند و آتش جنگ را شعله ور سازد، بهره مى گرفتند و حتى هر قبيله اى را با نام نياكان و بزرگان پيشين صدا مى زدند و در اينجا سران قبايل به منزله آن شمشيرها شمرده شده اند.
تاريخ نشان مى دهد كه سران مقام پرست در دوران گذشته براى حفظ منافع نامشروع خود، مردم بى خبر را با انواع شعارهاى مهيّج، بسيج كرده و غافلان را قربانى منافع خويش مى ساختند و امروز نيز رسانه هاى جمعى جهان براى حفظ قدرت مستكبران و منافع سرمايه داران بزرگ از همين روش به صورتى گسترده تر بهره مى گيرند، همان گونه كه قرآن مجيد مى فرمايد: «إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً»(6)؛ (پادشاهان هنگامى كه وارد منطقه آبادى شوند آن را به فساد و تباهى مى كشند و عزيزان آنجا را ذليل مى كنند). همين گروه بودند كه پيوسته در برابر پيامبران كه براى آگاه ساختن توده هاى مردم و برقرار ساختن عدالت اجتماعى مبعوث شده بودند، به دشمنى برمى خاستند: «وَ مَا أَرْسَلْنَا فِى قَرْيَةٍ مِّنْ نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ»(7)؛ (و ما در هيچ شهر و ديارى [پيامبر] بيم دهنده اى نفرستاديم؛ مگر اينكه ثروتمندان آنها [كه مستِ ناز و نعمت بودند] گفتند: ما به آنچه شما به آن فرستاده شده ايد، كافريم).(8)