بدون شک اگر گروهی از مسلمین در اعتقاداتشان متزلزل شوند، باید ارشاد شده و به راه حقّ باز گردند. به عنوان نمونه در جريان جنگ صفّین، شخصی از سپاه امام(ع) در جنگيدن با سپاه معاویه دچار ترديد شد و امام(ع) او را نزد عمّار فرستاد و عمّار به ارشاد او پرداخت و گفت: صاحب آن پرچمِ سیاه، عمرو عاص است که بارها من همراه با پیامبر(ص) در برابر همین پرچم با او جهاد کرده ام، موقعیت امروز ما در خدمت امام علي(ع) همان موقعیت پیامبر(ص) در روز بدر و اُحُد و حُنین است و مرکز پرچم آنها همان مرکز پرچم های مشرکان و احزاب است. با اين روشنگري، آن مرد راه حقّ را پيدا كرد.

امام علي(ع) درباره وظایف مردم در فتنه ها می فرمایند: «با سردمداران فتنه ها و بدعت ها همكارى نكنيد و به آنچه ضامن بقاى جامعه اسلامى و اطاعت پروردگار است پای بند باشید. اگر بر سر دو راهى ظلم کردن و مظلوم ماندن قرار گرفتيد ظلم نکنید و از نزدیک شدن به گناه، ظلم و فساد دوری کنید و لقمه هاى حرام را هر چند اندك باشد وارد شكم خود نسازيد؛ چرا كه شما در منظر كسى هستيد كه گناه را بر شما حرام كرده و راه هاى اطاعت را براى شما آسان ساخته است».

«فتنه» به حوادث پیچیده ای گفته مي شود که ماهیت آن روشن نیست و ظاهری فریبنده و باطنی مملو از فساد دارد و جوامع انسانی را به بی نظمی، تباهی، فساد اموال و اَعراض و ... می کشاند. علل و عوامل فتنه ها بیشتر از اختلافات ناشي مي شود و دو جناح، بی فکر و بی مطالعه، به جان هم می افتند و فضای جامعه را تیره و تار می سازند. «فتنه جمل»، «فتنه شامیان» و «فتنه خوارج» نمونه هایی بارز از فتنه در دوران حکومت امام علي(ع) محسوب می شوند.

«فتنه» به حوادث پیچیده ای گفته مي شود که ماهیت آن روشن نیست و ظاهری فریبنده و باطنی مملو از فساد دارد و جوامع انسانی را به بی نظمی، تباهی، فساد اموال و اَعراض و ... می کشاند. علل فتنه ها بیشتر از اختلافات ناشي مي شود و دو جناح، بی فکر و بی مطالعه، به جان هم می افتند و فضای جامعه را تیره و تار می سازند. فتنه ها، باعث مي شود كه گردبادهاى حوادث و ناامنى، همه چيز را از بيخ و بُن بر كَند و نابود سازد. «فتنه جمل»، «فتنه شامیان» و «فتنه خوارج» نمونه هاي بارز از فتنه در دوران حکومت امام علي(ع) هستند.

امام علی(ع) درباره ریشه اصلی فتنه ها می فرمايد: «آغاز پيدايش فتنه ها، پيروى از هواها و هوسها و بدعتهاي مخالف كتاب خداست؛ که گروهى چشم و گوش بسته و نادان، يا هواپرست آگاه، به پيروى از فتنه گران بر مى‏ خيزند و از هوس‏ ها و بدعتهاى آنان حمايت مى‏ كنند. [فتنه گران، براى رسيدن به مقاصد خود حق و باطل را به هم مى‏ آميزند. و] اگر باطل از آميختن با حق جدا مى‏ گرديد [ديگر] بر طالبان حق پوشيده نمى‏ ماند؛ در اين حالت شيطان بر پيروان خود مسلّط مى‏ شود و تنها آنان كه مشمول رحمت خدا بوده‏ اند نجات مى‏ يابند».

امام(ع) درباره نشانه هاي شكل گيري فتنه ها می فرمایند: «اى گروه عرب! در آينده هدف بلاهايى قرار خواهيد گرفت؛ از مستىِ نعمت بپرهيزيد، و از بلاهايى كه كيفرِ اعمال شماست بر حذر باشيد، هنگامى كه گرد و غبار حوادثِ ناشناخته بر مى خيزد و ... و باطن آن ظاهر گردد، با احتياط گام برداريد، ... رشد آنها مانند رشد جوانان و آثارشان مثل آثار سنگ هاى سخت و محكم است، ... آنها براى بدست آوردن دنياى پست بر يكديگر سبقت مى جويند و مانند سگانى كه بر سر مردار گنديده اى ريخته اند با يكديگر نزاع مى كنند، ولى بزودى پيروان، از پيشوايان خود بيزارى مى جويند و رهبران از پيروانشان؛ و عاقبت با بغض و كينه از هم جدا شده و هنگام ملاقات همديگر را لعن و نفرين مى كنند!».

المؤید متهم به جاسوسی برای حکومت صدام و رژیم آل سعود می باشد. او که ادعای مرجعیت شیعیان در عراق را دارد، اظهار داشته که به مذهب تسنن گرویده است؛ درحالی که نه دلایلش را بر رد عقاید شیعه به طور دقیق ارائه نموده است تا قابل نقد و بررسی باشد و نه مشخص کرده که دقیقا به کدام مذهب اهل سنت گرویده است؟! اگرچه از قراین امر بر می آید که ایشان از وهابی بودن خود پرده برداشته است؛ همان مذهبی که علمای اهل سنت نیز پیروان آن را خوارج زمان و فرقه ای جعلی در میان اهل سنت دانسته اند!

امام علی(ع) در این باره می فرمایند: «اى مردم! افسار اين حيوانات [اشاره به فتنه هاست] را كه بارهاى سنگينى بر پشت دارند از دست خود رها سازيد، هرگز از اطراف پيشواى خود پراكنده نشويد كه سرانجام، خود را به موجب اعمال خود نكوهش خواهيد كرد، خود را در آتش فتنه اى كه در پيش است نيفكنيد و از مسير آن دورى گزينيد و وسط راه را براى عبور آن باز گذاريد، به جانم سوگند! مؤمنان [اگر خود را كنار نكشند] هلاك مى شوند، اما غير مسلمانان از آن جان سالم به در مى برند، مَثَل من در ميان شما همچون چراغ در تاريكى است كه هر كس در ظلمت قرار گيرد از نور آن بهره مى برد».

در اینکه منظور امام(ع) از «کور کردن چشم فتنه»، كدام «فتنه» است؟ چهار تفسير وجود دارد: 1. فتنه «جنگ جمل». 2. فتنه «خوارج» در نهروان. 3. فتنه «معاویه» و «جنگ صفین». 4. فتنه به مفهوم عامّ آن كه از زمان رسول خدا(ص) در جنگ بدر آغاز شد و تا زمان امام علي(ع) ادامه يافت. در ميان اين تفاسير، تفسير اوّل كه اشاره به جنگ جمل دارد با تعبيرات خطبه، مناسب تر به نظر مى رسد.

امام علي(ع) فتنه «بنی امیه» را «وحشتناک ترین فتنه ها» دانسته و درباره خصوصيات آن می فرماید: «حكومت آن فراگير است و بلاى آن ويژه گروهى است؛ هر كس در آن فتنه بصير باشد، بلا دامان او را مى گيرد و هر كس در برابر آن نابينا باشد، بلايى به او نمى رسد، بعد از من بنى اميّه را براى خود زمامداران بدى خواهيد يافت؛ آنها همچون شتر شرور و بدخويى هستند كه صاحب خود را گاز مى گيرد؛ با دست خود، بر سر او مى كوبد؛ و با پا او را دور مى سازد؛ و او را از دوشيدن شيرش منع مى كند، آنها به اين وضع ادامه مى دهند تا كسى باقى نماند؛ مگر اينكه در مسير منافع آنها قرار گيرد؛ يا لااقل ضررى به آنها نرساند و ... ».