آیات اولیّه این سوره پیرامون «مبدأ» و صفات خداوند متعال سخن مى گوید و انسان را به تفکّر و اندیشه پیرامون صفات و آیات الهى تشویق مى کند; سپس به بیان حال کفّار و مؤمنان مى پردازد و در مرحله سوم برخى از آیات الهى را گوشزد مى کند. آیاتى همانند نظام شگفت انگیز خلقت، مخصوصاً آفرینش آسمان ها و ستارگان، آفرینش زمین و مواهب آن و آفرینش پرندگان.
در اینجا یکى از این آیات الهى که مربوط به آیه مثل مى شود، مورد بررسى قرار مى دهیم:
«اَوَلَمْ یَرَوْا اِلَى الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ; آیا نگاه نمى کردند به پرندگانى که بالاى سر آنها در حرکت است.»
خلقت پرندگان و پرواز آنها بر فراز آسمان و انواع پرواز این بال زنندگان از آیات و نشانه هاى خداوند منّان محسوب مى شود. انسان بادقّت در آفرینش حیرت آور پرندگان و پرواز اعجاب آور آنان، به خالق توانا و قدرتمندى پى مى برد که تمام قدرت هاى جهان هستى، در برابر آن هیچ است و مى توان به عنوان بهترین تکیه گاه بر آن تکیه کرد و با تأمّل در ظرائف خلقت پرندگان، انسان مى تواند قدرت پرواز پیدا کند و ابزار و وسایلى اختراع کند که آسمان ها را فتح نموده; بلکه به نقاطى از آسمان پرواز کند که حتّى پرندگان نیز نمى توانند.
دانشمندان هر مقدار بیشتر روى پرندگان مطالعه کردند، بهتر توانستند کاستى ها و نقص هاى هواپیماها را بر طرف کنند; به عنوان نمونه، در ابتداى اختراع هواپیماها، چرخ هاى آن باز بود و این، مشکلاتى را در پرواز ایجاد مى کرد; امّا با دقّت در پرواز پرندگان مشاهده کردند که آنها به هنگام پرواز، پاهاى خود جمع مى کنند و به این جهت، بهتر پرواز مى کنند; دانشمندان نیز هواپیماهاى بعدى را به گونه اى ساختند که پس از برخاستن از زمین چرخهاى آن جمع شود. حقیقتاً باید در برابر چنین خالقى سر بر خاک سایید!
«صافّات وَ یَقْبِضْنَ» ـ خداوند متعال با این دو جمله کوتاه، به شرح دو نوع از پرواز پرندگان مى پردازد. ابتدا نوع مرموزى از پرواز آن ها را شرح مى دهد; به این شکل که آنها بر فراز آسمانها غالباً بدون بال زدن و با بال هاى صاف، پرواز مى کنند.
نوع دیگر، پرواز آنها غالباً با حرکت بال هاست، پروازى که بیشتر با آن آشنا هستیم.
قسم سوم پرواز را مخلوطى از دو نوع بالا مى بینیم; یعنى، مقدارى بال مى زنند و پرواز مى کنند و مقدارى هم با بال هاى صاف و بدون حرکت بالها به پرواز خود ادامه مى دهند.
گروه چهارمى از پرندگان، مدّتى بال مى زنند و سپس بال هاى خود را جمع مى کنند و به صورت شیرجه در هوا حرکت مى کنند (مانند گنجشک ها).
خلاصه این که همه پرندگان در اصل پرواز مشترکند; ولى هر گروهى به تناسب اندام و جسمشان و به مقتضاى فضایى که در آن پرواز مى کنند، به نوع خاصّى در آسمان حرکت مى کنند که توجّه در انواع پروازها، ایمان انسان را به خداوند قادر متعال بیشتر مى کند.
«ما یُمْسِکُهُنَّ اِلاَّ الرَّحْمنُ اِنَّهُ بِکُلِّ شَىْء بَصیر» ـ باتوجّه به نیروى قوى جاذبه زمین که حتّى گرد و غبار بسیار سبک را به سوى خود جذب مى کند، چه کسى این پرندگان را از چنگال جاذبه زمین خارج مى کند و مانع سقوط آنها به زمین مى شود؟
راستى، چه قدرت عظیمى به این پرندگان زیبا کمک مى کند که در سراسر روز پرواز کنند و بر نیروى جاذبه غلبه کنند؟! پرندگان مهاجرى را مى شناسیم که در سال 18000 کیلومتر پرواز مى کنند! چه کسى در این پرواز طولانى و اعجاب آور، آنها را از اسارت در جاذبه زمین حفظ مى کند؟ چگونه در این سفر بزرگ، غذاى خود را تهیّه مى کنند؟ چگونه مسیر خود را مى یابند؟ آیا هیچ قدرتى جز قدرت بى نظیر پروردگار عالم که به همه چیز آگاه است ،قادر بر این کار مى باشد؟
اینک با توجّه و نگاهى که به آیات قبل از آیه مثل ـ مخصوصاً مطالعه در آفرینش پرندگان ـ داشتیم، به آیه مثل باز مى گردیم و به شرح و تفسیر آن مى پردازیم.
1 . شگفتى هاى جهان پرندگان و عجائب مسأله پرواز آنها را در جلد یازدهم تفسیر نمونه، صفحات 338 تا 341، ذیل آیه 79 سوره نحل مطالعه فرمایید.
