1 مالک تمام سود و زیان ها خداست و هیچ چیز بدون اذن خداوند مؤثّر نیست; حتّى آتش، بدون اذن الهى نمى سوزاند; به این جهت دریاى آتش نمرود براى حضرت ابراهیم(علیه السلام) گلستان مى شود و کمترین ضررى به آن حضرت نمى زند; زیرا مأذون به سوزاندن از سوى خداوند نبود.
کارد بدون اذن الهى نمى برد; به این جهت وقتى که بر روى گلوى نازک حضرت اسماعیل(علیه السلام)کشیده مى شود و حضرت ابراهیم(علیه السلام) با تمام قوّت این کار را مى کند، نمى برد، زیرا هرچند خلیلِ خداوند به کارد دستور برش مى دهد; امّا خداوندِ جلیل به آن اجازه این کار را نمى دهد. این همان توحید افعالى است که به آن اشاره شد.
2 همان طور که گذشت، خداوند در بعضى موارد براى ابطال عقاید بت پرستان، از عقاید خود آنها استفاده مى کند; هر چند آن عقیده صحیح نباشد; در آیه مورد بحث، از همین شیوه استفاده کرده است و با آوردن باورهاى خودشان، باطل بودن عقایدشان را نشان داده است: [ شما که حاضر به شراکت با برده خود نیستید چگونه مخلوقات خداوند را شریک او مى دانید!] البتّه این به آن معنى نیست که اگر آنها حاضر به چنین شراکتى باشند، پس مخلوقات خداوند هم با او در برخى امور شریکند.
این شیوه استدلال در موارد دیگر هم به چشم مى خورد. مثلا مشرکان معتقد بودند که ملائکه دختران خدا هستند، در حالى که خود از داشتن دختر خجل و سر افکنده مى شدند. در آیه شریفه 56 تا 59 سوره نحل در این مورد آمده است:
وَ یَجْعَلُونَ لِلّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما یَشْتَهُونَ وَ اِذا بُشِّرَ اَحَدُهُمْ بِالأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَ هُوَ کَظِیمٌ یَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ اَیُمْسِکُهُ عَلى هُون اَمْ یَدُسُّهُ فِى التُّرابِ اَلاساءَ ما یَحْکُمُوُنَ
آنها (در پندار خود،) براى خداوند دختران قرار مى دهند; منزّه است خداوند (از این که فرزندى داشته باشد); ولى براى خودشان آنچه میل دارند قائل مى شوند; در حالى که هر گاه به یکى از آنها بشارت دهند که دخترى نصیبش شده، صورتش (از فرط ناراحتى) سیاه مى شود و بشدّت خشمگین مى گردد; به خاطر بشارت بدى که به او داده شده (تولّد فرزند دختر)، از قوم و قبیله خود متوارى مى گردد; (و نمى داند) آیا او را (نوزاد دختر) با قبول ننگ نگه دارد، یا در خاک پنهانش کند! ـ چه بد حکم مى کنند!
اگر شما دختر را بد مى دانید پس چرا براى خداوند به تعداد ملائکه، دختر تصوّر مى کنید! ـ البتّه این بدان معنانیست که دختر موجود بدى است، بلکه در این آیه شریفه توجّه دادنى است به ناهمآهنگى عقاید مشرکان و این خود دلیلى است بر بطلان عقایدشان، چون آنچه حقّ است در آن ناهمآهنگى نیست!
