در آیات و روایات چیزهاى زیادى به نور تشبیه شده است که به پنج نمونه آن، اکتفا مى کنیم:
1 ـ ذات پاک خداوند; «اَللّهُ نُورُالسّماواتِوَالاَرْضِ» که شرح آن در مباحث قبل گذشت.
2 ـ قرآن مجید; در آیه 15 سوره مائده آمده است: «قَدْ جائَکُمْ مِنَ اللّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبینٌ; از سوى خداوند براى شما قرآن، که نور و روشنایى معنوى است، آمده است». قرآن در این آیه به نور تعبیر شده است.
3 ـ پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز در آیه 46 سوره احزاب به نور تشبیه شده است. «وَداعِیاً اِلَى اللّه بِاِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنیِراً; (اى پیامبر...) و تورا دعوت کننده به سوى خدا، و چراغى روشنى بخش به فرمان او قرار دادیم.»
4 ـ ائمّه هدى(علیهم السلام) نیز نور هستند و پرتو افشان ظلمت ها و تاریکى ها مى باشند; در زیارت جامعه کبیره آمده است: «خَلَقَکُمُ اللّهُ اَنْواراً فَجَعَلَکُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِینِ; اى امامان بزرگوار! خداوند شمارا نورهایى در اطراف عرش خویش آفریده است.»
5 ـ علم نیز نورى است که خداوند آن را در قلب هرکس که بخواهد مى تاباند «اَلْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ اللّهُ فِى قَلْبِ مَنْ یَشاءُ; علم نورى است که خداوند در قلب هرکسى که بخواهد (و حکمتش اقتضاء کند) بسرعت وارد مى کند».
لازم به ذکراست که علم از نظر حصول، دو گونه است:
الف ـ علم اکتسابى و تحصیلى، همان علومى که در حوزه ها و دانشگاه ها در سایه تلاش و کوشش به دست مى آید.
ب ـ علم الهى و اعطایى که خداوند آن را تنها در قلب هاى آماده که مملو از عشق خدا و پاک و پاکیزه است، قرار مى دهد که این علم، اکتسابى نیست.
آنچه گذشت، پنج نمونه از چیزهایى بود که تشبیه به نور شده بود; ولى وقتى دقّت مى کنیم، همه آن به یک نقطه مشترک بر مى گردد; قرآن که کلام خداوند است، به ذات خدا باز مى گردد; پیامبر، رسول و فرستاده خدا نیز به خداوند برمى گردد. ائمّه نیز جانشینان رسول خدا هستند; پس آنها هم به خدا باز مى گردند، علم هم نورى است که توسّط خداوند در قلب هاى آماده جاى مى گیرد; بنابراین، همه این ها به انوار الهى بازگشت مى کنند.
«مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکوة فیِها مُصْباحٌ...» ـ همان گونه که گذشت آیه شریفه 35 سوره نور، در واقع دو مثال است; مثال اوّل، جمله اوّل آیه است: «اَللّهُ نُورُ السَّمواتِ وَ الاَرْضِ» که بحث آن به طور مفصّل گذشت و امّا مثال دوم از «مَثَلُ نُورِهِ...» شروع مى شود و تا پایان آیه ادامه دارد.
در باره مثال دوم بحث هاى زیادى شده است و هرکسى از دیدگاه تخصّصى خویش به آیه نگریسته است; علماء علم کلام از دیدگاه کلام; فلاسفه از دیدگاه فلسفه; عرفا از دیدگاه عرفان; مفسّران از دیدگاه علوم قرآن و... آن را تفسیر و تحلیل نموده اند که به برخى از دیدگاه ها اشاره خواهیم نمود، ولى قبل از تفسیر آیه شریفه، توضیحى پیرامون «چراغ» لازم است.
1 . این روایت به نقل از امام صادق(علیه السلام) در مصباح الشّریعه، صفحه 16، آمده است; ولى با اندکى تغییر ـ یعنى به جاى «من یشاء»، جمله «مَنْ یُریدْ» ـ در «الوافى»، جلد اوّل، صفحه 10، نیز آمده است.
