«یا ایُّهَاالنّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ» ـ تعبیر به «ضُرِبَ مَثَلٌ» شاید براى این باشد که این ضرب المثل شیرین و پر محتوا، بین موحّدان و یکتاپرستان از گذشته مرسوم و متداول بوده و مَثَل جدیدى نبوده است; ولى از آنجا که این مثل، بسیار آموزنده و عبرت آموز است، خداوند نیز آن را مطرح نموده است.
«اِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَلَوِاجْتَمَعُوا لَهُ» ـ بت هایى که بت پرستان آنها را عبادت و پرستش مى کنند و در مقابل شان سر بر خاک مى سایند، آن قدر ضعیف و ناتوانند که قدرت آفرینش یک مگس را هم ندارند; نه تنها، به تنهایى نمى توانند چنین حشره کوچکى را خلق کنند; بلکه اگر تمام بت هاى جهان دست به دست هم دهند و به کمک و یارى هم بیایند، باز هم از این کار عاجزند!
«وَاِنْ یَسْلُبُهُمُ الذُّبابُ شَیئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ» ـ ضعف و ناتوانى بت ها فراتر از آنچه گفته شد، مى باشد; زیرا آنان نه تنها قدرت آفرینش مگسى را ندارند، بلکه اگر مگسى، چیزى از آنها برباید، این بت هاى بى اراده و ناتوان، حتّى قدرت باز پس گیرى شىء مسروقه را ندارند; یعنى آنها نه تنها توانایى سود رساندن و دفع شرّ از بت پرستان را ندارند، بلکه توانایى محافظت از خودشان را نیز ندارند.
در توضیح این قسمت از آیه گفته مى شود که بت پرستان در ایّام مخصوصى از سال; مثلا ایّام عید، بت ها را با زعفران و عسل یا چیزهاى مشابه آغشته مى کردند که باعث جذب مگس ها مى شد. مگس ها تا تمام شدن عسل ها از آن استفاده مى کردند. هر مگسى، روى یکى از این بت ها نشسته و مقدار اندکى عسل بر مى داشت; در این رابطه، خداوند مى فرماید: بت ها آن قدر ضعیف و ناتوان بودند که حتّى توانایى باز پس گیرى این مقدار عسل را هم نداشتند; بنابراین بت ها با این همه ضعف و ناتوانى، چگونه مى توانند به انسان کمک کنند!؟
«ضَعُفَ الطّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ» ـ در تفسیر این جمله احتمالات مختلفى نقل شده است که دو احتمال آن قوى تر به نظر مى رسد:
1 ـ منظور از «طالب»، «مگس» و مراد از «مطلوب»، «بت» است; بنابراین، هم مگس حیوان ضعیفى است و هم بت موجودى ناتوان. بت ها ضعیفند همان گونه که مگس ها ضعیفند.
2 ـ «طالب» در آیه شریفه «بت پرستان و عابدان» هستند و منظور از «مطلوب»، «بت ها» است; بنابراین هم بت ها ضعیف و ناتوانند و هم بت پرستان; ضعف و ناتوانى بت ها روشن است; امّا منظور از ضعف و ناتوانى بت پرستان، شاید ضعف فکرى و عقیدتى آنها باشد.
در هرحال، خداوند مى خواهد این نکته را متذکرّ شود که مشکلات انسان به دست خداوندى حل مى شود که قادر بر همه چیز است، نه به وسیله موجودى ضعیف و ناتوان که قدرت دفاع از خویشتن را هم ندارد.
در این جا چند سؤال پیش مى آید که:
* * *
1 . تفسیر نمونه، جلد 14، صفحه 172.
