سؤال : در قسمت پایانى آیه مثل آمده است: «کسانى که خداوند نور ایمان به آنهاندهد، نورى نخواهند یافت!»
آیا معنى این سخن این نیست که خداوند به برخى نور ایمان مى دهد و طبیعتاً هدایت مى شوند، امّا به برخى دیگر نمى دهد و آنها طبیعتاً گمراه مى شوند، آیا این جبر نیست؟
پاسخ : سنّت خداوند بر این جارى شده است که همیشه زمینه ها از ناحیه ما انسان ها فراهم شود و افاضه ها از ناحیه او، قابلیّت ها را ما انسان ها خود به وجود آوریم، امّا فاعلیّت ها از ناحیه خداوند. بنابراین نور ایمان را خداوند به کسانى مى دهد که زمینه ها و قابلیّت ها را در خود فراهم سازند; نه این که بدون حساب و کتاب، به هرکس که بخواهد، نور ایمان مى دهد به هرکس نخواهد، نمى دهد. نور ایمان در قلب انسان لجوج متعصّب، دشمن حق، زشت سیرت و هوسباز فرو نمى رود; چون او خود، زمینه را آماده نساخته است. تو خود آئینه دل را پاک و صاف کن تا نور الهى در آن منعکس شود; اگر آئینه دل تو زنگار گرفته است، قطعاً نور الهى در آن انعکاس نخواهد داشت و اینجا تو خود مقصّرى!
نتیجه این که ما باید همواره زمینه ها را ایجاد کنیم تا فیض الهى لحظه به لحظه به ما برسد.
از اینجا پاسخ این پرسش هم روشن مى شود که: چرا در نماز «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمْ» مى گوییم، اگر در راه راست نیستیم چرا نماز مى خوانیم و اگر در راه راست هستیم، چرا براى عمل انجام شده دعا مى کنیم و تحصیل حاصل مى طلبیم!؟ زیرا ما هرلحظه نیازمند نور ایمان و هدایت از سوى پروردگار عالم هستیم به این جهت باید همواره زمینه و قابلیّت را در خودمان حفظ کنیم تا شایسته نور ایمان باشیم; همان گونه که لامپ برق همواره نیازمند برق تولید شده در نیروگاه است و اگر لحظه اى ارتباط او با نیروگاه قطع شود خاموش مى گردد.
در همین رابطه از پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که آن حضرت پیوسته مى فرمود: «اِلهِى لا تَکِلْنى اِلى نَفْسِى طَرْفَةَ عَیْن اَبَداً; خدایا! یک لحظه (حتّى به اندازه یک چشم برهم زدن) مرا به خودم وا مگذار!» این حدیث اشاره به این حقیقت دارد که فقط با بذل عنایت از سوى خداوند، انسان آمادگى هدایت را پیدا مى کند و بذل این عنایت نیز فقط با تلاش خود انسان براى بندگى فراهم مى شود.
1 . این دعابه الفاظ مختلف از حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) و سایر معصومین(علیهم السلام) نقل شده است که به سه نمونه آن اشاره مى شود. الف: بحار الانور، جلد 14 صفحه 384 ب: بحارالانور، جلد 16، صفحه 218 ج: بحارالانور، جلد 18، صفحه 204. امّا به روایتى که دلالت کند که آن حضرت هر روز این دعا را مى خوانده، دست نیافتیم.
