بشر قبل از اختراع آتش در تاریکى و ظلمت به سر مى برد و تنها از نورهاى طبیعى همانند خورشید و ماه وستارگان و... استفاده مى کرد; ولى کم کم انسان با مشاهده جرقه هایى که بر اثر اصطکاک دو شىء ایجاد گشته و گاهى نیز با شعلهور شدن موادّ خشک که قابلیّت سوختن را داشتند سبب افروختن آتش مى شد، بزرگترین و مهم ترین نعمت الهى را کشف کرد که حاصل آن دگرگونى عظیم در روند حیات بشرى در ابعاد مختلف بوده است تا جایى که امروز مى توان ادّعا کرد که مهم ترین عامل پیشرفت صنعتى بشر و تسهیل در زندگى اجتماعى انسان ها، کشف آتش بوده است; انسان به دنبال دستیابى به آتش توانست علاوه بر استفاده از گرماى آتش، از نور آن نیز براى روشنایى شب هاى تاریک خویش استفاده نماید. استفاده از وسایلى که بشر براى روشنایى محیط اطراف خویش از آنها بهره مى جست کم کم تکامل یافت تا این که عصر جاهلیّت و پس از آن، عصر ظهور و بروز اسلام ـ که مورد بحث آیه شریفه است ـ فرا رسید. چراغ هایى که در عصر نزول این آیه شریفه وجود داشته است از پنج بخش تشکیل مى شد:
1 ـ فتیله چراغ : که باعث جذب موادّ سوختنى و افروختن شعله چراغ مى شد که در آیه شریفه از آن به «مصباح» تعبیر شده است;
2 ـ حباب و شیشه چراغ: که روى فتیله قرار مى گرفت تا هوا را تنظیم کند; چون فتیله در شرایط عادى و بدون حباب دود مى کند و به درستى نمى سوزد و باعث آلودگى فضاى اتاق و سیاه شدن در و دیوار مى شود; از سوى دیگر، روشنایى کافى و مناسبى نیز ندارد; ولى با گذاشتن حباب روى آن، هوا تنظیم شده و نور بیشترى مى دهد و علاوه براین که باعث آلودگى فضاى اتاق و کثیفى در و دیوار نمى شود، مادّه سوختنى آن نیز به طور کامل مى سوزد.
3 ـ چراغدان: که در آیه شریفه از آن به «مشکوة» تعبیر شده است.
چراغ مذکور در شرایط عادى خوب است; ولى هنگامى که هوا نامساعد و طوفانى باشد خاموش مى شود و یا اگر چیزى باشیشه اش برخورد کند، مى شکند; پس، نیاز به مکانى دارد تا در آن محفوظ بماند; بدین جهت چراغدان براى چراغ ساخته شد; این چراغدان ها دو رقم بوده اند:
الف: چراغدان هاى سیّار; این چراغدان ها داراى محفظه مکعب مستطیل شکلى بودند که تمام اطراف آن را شیشه احاطه کرده بود و پنجره اى داشت که چراغ را از آنجا، داخل چراغدان مى گذاشتند; این نوع چراغدان ها قابل حمل و نقل بود.
ب: چراغدان هاى ثابت که قابل حمل و نقل نبود; این چراغدان ها اغلب در جایى که طاقچه یا پنجره اى بود، ساخته مى شد، بدین شکل که دو سوى پنجره، که یک طرف آن به سمت حیاط و سمت دیگرآن به طرف خانه بود، شیشه اى نصب مى شد و از بالاى آن محفظه اى براى ورود و خروج اکسیژن و دریچه اى نیز براى نهادن چراغ در چراغدان تعبیه مى شد. گاهى هم فقط در قسمت بیرونى پنجره که به سمت حیاط بود، شیشه اى نصب مى شد; ولى قسمت داخلى که به طرف اتاق بود، باز مى ماند. در هر حال چراغدان مانع خاموش شدن چراغ و نیز مانع برخورد چیزى باشیشه چراغ مى باشد.
4 ـ مادّه سوخت: علاوه برفتیله و شیشه و چراغدان، چیزى دیگرى نیز براى یک چراغ لازم است و آن مادّه سوختنى است که از طریق فتیله جذب مى شود و در انتهاى آن به وسیله جرقّه اى روشن مى شود.
5 ـ منبع سوخت و انرژى: روغن زیتون مادّه سوخت چراغ و انرژى آن بود; ولى هر انرژى یک منبع و مولّدى لازم دارد و منبع روغن زیتون درخت زیتون است. در نتیجه، درخت زیتون، چراغدان، شیشه، و چراغ، پنج عاملى است که دست به دست هم مى دهند تا تولید نور و روشنایى نمایند و در آیه شریفه به آنها اشاره شده است.
1 . در قدیم روغن هاى مختلفى به عنوان مادّه سوخت استفاده مى شد; ولى بهترین مادّه سوخت روغن زیتون بود که هم خوب مى سوخت و دود نمى کرد و هم بوى مطبوع و دوام مناسبى داشت و زود تمام نمى شد.
