سؤال : لزوم مبارزه با بت پرستى و شرک، امرى بدیهى و روشن است; ولى روش آن چگونه باید باشد؟ پیامبران و اولیاء اللّه با چه روش هایى به مبارزه با بت پرستى و بت پرستان مى رفتند؟ چگونه با این انحراف خطر ناک، بزرگ و پیچیده برخورد مى کردند؟
پاسخ : طبق آنچه از قرآن مجید استفاده مى شود، انبیاء و پیامبران با روش هاى مختلفى به مبارزه با شرک و بت پرستى مى پرداختند که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
1 ـ شناساندن خالق اصلى جهان هستى به مردم، مخصوصاً بت پرستان.
قرآن مجید در آیه 61 سوره عنکبوت با طرح یک پرسش و پاسخ به این مطلب اشاره دارد:
وَلَئِنْ سَئَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَرضَ وَسَخَّرَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَیَقُولُنَّ اللّهُ فَأنّى تُؤْفَکُونَ
و هرگاه از آنان بپرسى: چه کسى آسمان ها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را مسخّر کرده است؟ مى گویند: اللّه! پس با این حال، چگونه آنان را (از عبادت خدا) منحرف مى سازند!
یعنى اى کسانى که بت مى پرستید! خالق، ولى نعمت، بخشنده، رازق و خلاصه همه چیز و ملجأ همه کس، خداوند بزرگ است; اگر او «خالق» و «رازق» و «محیى» و «ممیت» است، پس چرا غیر او را مى پرستید؟! انسان باید در مقابل نعمت دهنده خود سر تسلیم فرود آورد.
خلاصه این که، پیامبران با بیدارى فطرت بت پرستان و زدودن گرد و غبارهاى آن، چشمه فطرت شان را جوشان مى کردند تا به سوى خالق اصلى بازگردند.
2 ـ تحقیر و بیان ناتوانى بت ها و معبودان دروغین در برابر قدرت خداوند باعث کاستن ارزش و قداست بت ها در نظر بت پرستان مى گشت. طرح سؤالاتى از این قبیل که: آیا بت هاى شما شعور درک مسائلى را که در اطرافشان مى گذرد، دارند؟ آیا توانایى بر پاسخ به سؤالهاى شما دارند؟ آیا قادر به حلّ مشکلات شما هستند؟
روشن است که جواب همه این پرسش ها منفى است; بنابراین بتِ کرِ کورِ فاقدِ شعور و درک و بى اراده، چگونه حلاّل مشکلات شما است؟
همان گونه که حضرت ابراهیم(علیه السلام) در داستان معروف شکستن بت ها در پاسخ این سؤال که چه کسى بت ها را شکسته است؟ فرمودند:
بَلْ فَعَلَهُ کَبیرُهُمْ هذا فَسْئلُوهُمْ اِنْ کانُوا یَنْطِقُونَ
بلکه این کار را بزرگشان (بت بزرگ) کرده است، از آنها بپرسید، اگر سخن مى گویند.
قرآن مجید در ادامه، پاسخ بت پرستان را چنین بیان مى کند:
فَرَجَعُوا اِلى اَنْفُسِهِمْ فَقالُوا اِنَّکُمْ أنْتُمُ الظّالِمُونَ ثُمَّ نَکَسُوا عَلى رُئُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ ماهؤُلاءِ یَنْطِقُونَ
آنها (بت پرستان) به وجدان خویش باز گشتند; و (به خود) گفتند: حقّاً که شما ستمگرید! سپس بر سرهایشان واژگون شدند; وحکم وجدان را بکلّى فراموش کردند و (خطاب به ابرا هیم) گفتند: تو مى دانى که اینها سخن نمى گویند!
وقتى که حضرت ابراهیم(علیه السلام) از بت پرستان اقرار گرفت که بت ها حتّى قدرت سخن گفتن ندارند، چه رسد به این که از خود دفاع کنند، شروع به مذمّت و تحقیر بت ها و بت پرستان کرد. قرآن مجید در ادامه داستان، سخنان حضرت ابراهیم(علیه السلام)را چنین نقل مى کند:
قالَ اَفَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ مالا یَنْفَعُکُمْ شَیْئاً وَلا یَضُرُّکُمْ اُفٍّ لَکُمْ وَلِما تَعْبُدوُنَ مِنْ دُونِ اللّهِ اَفَلا تَعْقِلُونَ
(ابراهیم(علیه السلام)) گفت: آیا جز خدا چیزى را مى پرستید که نه کمترین سودى براى شما دارد و نه زیانى به شما مى رساند؟! (نه امیدى به سودشان دارید و نه ترسى از زیانشان!) اُف بر شما (بت پرستان) و بر آنچه (بت ها) جز خدا مى پرستید! آیا نمى اندیشید (و عقل ندارید)؟!
حضرت ابراهیم(علیه السلام) در این داستان با تحقیر و کوچک شمردن بت ها و بیان ضعف آنها و این که آنها منشأ هیچ خیر و شرّى نیستند، مشرکان را متوجّه کار زشت شان کرد. بنابراین یکى از راه هاى مبارزه بابت پرستى، تحقیر و بیان ناتوانى بتهاست.
3 ـ بیدار کردن وجدان خفته بت پرست ها و استفاده از وجدان بیدار شده آنان، روش دیگرى براى مبارزه با بت پرستى است; به عنوان مثال، در آیه 65 سوره عنکبوت آمده است که هنگامى که بت پرستان سوار بر کشتى در وسط دریا گرفتار موج هاى سهمگین و خروشان مى شدند و خطر مرگ را احساس مى کردند، ناخودآگاه و از سر اخلاص، خداوند را به کمک مى خواندند; یعنى شما در مشکلات مهم به چه کسى پناه مى برید؟ هنگامى که همه امیدها قطع گردد امید شما به چه کسى است؟ زمانى که تمام روزنه ها بسته شود، چه روزنه اى به سوى قلب و دل شما باز است؟ چنین خداوندى شایسته پرستش و عبادت است!
آیه مورد بحث هم بیانى از ضعف و ناتوانى بتهاست.
براى توضیح بیشتر به شرح و تفسیر این آیه مى پردازیم.
1 . سوره انبیاء، آیه 63.
2 . سوره انبیاء، آیات 64 و 65.
3 . سوره انبیاء، آیات 66 و 67.
