«علم» و «عالم» در فرهنگ اسلامى ارزش فراوانى دارد، به گونه اى که در روایات از علم به «سرچشمه فضائل»، «بهترین میراث» ، «چراغ عقل» ، «گمشده مؤمن»، «بهترین گنج» ، «بهترین دلیل» ، «برترین هدایت» ، «زیبایى آشکار» ، «بهترین انیس» ، «بالاترین شرف» و مانند آن یاد شده است; همان گونه که از «دانشمند» و «عالم» به «وارث پیامبران»، «چراغ هاى روى زمین» ، «جانشینان انبیاء» و مانند آن تعبیر شده است.
روشن است که تمام این فضائل و ارزش ها براى علمى است که عملى گردد و عالمى را شامل مى گردد که به علمش عمل کند و گرنه چنین علمى نه تنها مایه هدایت نخواهد بود و چراغى فراسوى دیگران نمى شود; بلکه حتّى خود آن عالم را نیز هدایت نمى کند.
در روایت تکاندهنده اى از و جود مبارک رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)آمده است:
مَنْ اِزْدادَ عِلْماًوَ لَمْ یَزْدَدْ هُدًى، لَمْ یَزْدَدْ مِنَ اللّهِ اِلاّ بُعْداً
عالمى که هر روز بر علم و دانش خود مى افزاید، ولى (بر اثر عمل نکردن به علم و دانش خویش) چیزى بر هدایتش افروده نمى شود، دورى اش از خداوند زیادتر مى شود!
نکته قابل تأملّ این که آن حضرت(صلى الله علیه وآله) نمى فرماید: عالم بى عمل، متوقّف مى شود و در جا مى زند; بلکه مى گوید چنین انسانى عقب گرد مى کند! چون تا زمانى که نمى دانست و عذر مقبولى در ندانستن داشت، خداوند عذرش را مى پذیرد; امّا وقتى که دانست و آگاه شد و به علم خود عمل نکرد، عقب گرد شروع مى شود.
نتیجه این که، باید هم به سراغ علم و دانش برویم و سختى ها و مشکلات تحصیل دانش را تحمّل کنیم و هم به علم خود عمل کنیم و آن را وسیله هدایت خود و دیگران قرار دهیم تا مشمول روایت فوق و آیه مثل قرار نگیریم.
* * *
1 . تعابیر دهگانه فوق در روایات مختلف آمده است; به میزان الحمکة، باب 2830 مراجعه کنید.
2 . تعبیرهاى سه گانه در میزان الحکمة، باب 2838 آمده است.
3 . محجّة البیضاء، جلد اوّل، صفحه 126.
