پیام آیه شریفه این است که ظاهر دنیا شما را فریب ندهد و از مقصد اصلى باز ندارد، دنیا چیزى نیست که بتوان بر آن اعتماد و تکیه کرد; زیرا دنیا فریبنده و گذرا و ناپایدار است.
حضرت على(علیه السلام) دنیا را چنین توصیف مى کند: «تَغُرُّ وَتَضُّر وَتَمُرُّ» دنیا سه کار مى کند:
1 ـ فریبنده است و انسان ها را فریب مى دهد.
2 ـ به بشر ضرر و زیان وارد مى کند و او را از جهان آخرت باز مى دارد.
3 ـ گذرا و ناپایدار است.
سپس مى فرماید: «اِنَّ اللّهَ تَعالى لَمْ یَرْضَها ثَواباً لاَِوْلیائه وَ لا عِقاباً لاَِعدائه» ـ دنیا آن قدر بى ارزش است که خداوند، نه دادن آن را به عنوان پاداش دوستانش پذیرفته و نه گرفتن آن را به عنوان کیفر دشمنانش!
سپس مثال زیبایى براى دنیا مى زند:
وَ اِنَّ اَهْلَ الدُّنیا کَرَکْب بَیْنا هُمْ حَلُّوا اِذْ صاحَ بِهِمْ سائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا
اهل دنیا همچون کاروانى هستند که هنوز رحل اقامت نیفکنده اند، قافله سالار فریاد مى زند (کوچ کنید) و آنها کوچ مى کنند!
ضمناً در هر تشبیهى سه رکن اساسى وجود دارد; «مُشَبَّه»، «مُشَبَّهٌ به» و «وَجْهِ شَبَهْ»; مثلا وقتى انسانى را به شیر تشبیه مى کنیم، انسان «مشبّه» و شیر «مشبّهٌ به» و شجاعت «وجه شبه» است; یعنى انسان را در شجاعت به شیر تشبیه نموده ایم.
در مثال مورد بحث نیز زندگى دنیا «مشبّه» است و باران و گیاهان «مشبه به» است; امّا وجه شبه چیست؟ یعنى دنیا در چه چیزى به گیاهان و گل ها تشبیه شده است؟ مفسّران در پاسخ این سؤال احتمالات مختلفى داده اند:
1 ـ دنیا از جهت ناپایدارى و گذرا بودن به گیاهان تشبیه شده است; یعنى همان گونه که طراوت و شادابى و سر سبزى گیاهان ماندگار نیست و در مدّت کوتاهى زرد و خشک مى شود، زندگى دنیا نیز ناپایدار و گذرا مى باشد و به هیچ کس وفا نمى کند.
2 ـ وجه شبه، تحوّلات سریع دنیاست. دنیا زود به زود دگرگون مى شود، پادشاهى ممکن است بر اثر حادثه اى، کاسه گدایى به دست گیرد و یا پشت میله هاى زندان قرار گیرد. رئیس بلندمرتبه اى ممکن است از کار برکنار شود; خلاصه، تحوّلات دنیا زیاد است و نباید به چیزى دل بست. دنیا همانند تار عنکبوت بى اعتبار است. اگر جوانى، به جوانى خویش مغرور مباش! اگر ثروتمندى، ثروتت فریبت ندهد! اگر داراى مقامى فریب آن را مخور!
خلاصه این که، به وضع فعلى خود مغرور مباش که آن وضع ثابت نیست و ممکن است در یک حادثه همه چیز عوض شود.
3 ـ برخى نیز وجه شبه را فریبندگى دنیا شمرده اند; همان گونه که این گیاهان جذّاب و فریبنده و پر زرق و برق هستند، دنیا نیز همچون مار خوش خط و خال، فریبنده و پر جاذبه است; امّا انسان عاقل فقط به آن لحظه طراوت گیاه نمى اندیشد، بلکه فصل پائیز و زردى و خشکى آن را هم در نظر دارد و فریب آن را نمى خورد،
همان گونه که فریب ظاهر پرجاذبه آن را نمى خورد و به ماهیّت توخالى آن نیز مى اندیشد.
1 . نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 415.
2 . مجمع البیان، جلد 9، صفحه 239.
3 . چه زیبا گفته است شاعر شیرین سخن :
در این دنیه که گه گه کَه کهُ و کُه کهَ شود ناگه *** به امروزت مشو غرّه ز فردایت نه اى آگه!
4 . المیزان مترجم، جلد 37، صفحه 344 .
