همان گونه که گذشت، شخص ثروتمند باغدار، در زمان ثروت و قدرت خویش، دوستان و افراد فراوانى داشت و به آنها فخر مى فروخت، امّا هنگام فقر و ورشکستگى و بدهکارى از آن دوستان خبرى نبود. نه آنها به این انسان مغرور شکست خورده کمک کردند و نه خود توانست این همه ناکامى و شکست را جبران کند; راستى چرا دوستانش به او کمک نکردند؟
دلیل این مسأله روشن است; زیرا آنها دوستان خود او نبودند; بلکه دوستان ثروت و قدرت او بودند!
این دغل دوستان که مى بینى *** مگسانند گرد شیرینى
این گونه دوستان، هنگامى که ثروت و قدرت از بین مى رود، دوستى و رفاقت آنها نیز به اتمام مى رسد. برخى، دوست قدرت انسانند; قدرت که رفت، دوستى آنها نیز قطع مى گردد; برخى دیگر، دوست جمال انسانند; جمال که رفت، دوستى نیز به پایان مى رسد; برخى، دوست ثروت انسانند; ثروت که رفت، دوستى هم مى رود; برخى، دوست مقام انسانند; با رفتن مقام، دوستى نیز به آخر خط مى رسد.
در آیات مَثَل، دوستان ثروتمند باغدار نیز در حقیقت دوستان ثروت و قدرت او بودند، نه دوستان خود او; علاوه بر این که چنین دوستانى در زمان ثروت و قدرت نیز دوست حقیقى نیستند، بلکه بلا هستند; زیرا این گونه افراد با چنین هدفى، متملّقانه و چاپلوسگرانه، خوب را بد و بد را خوب جلوه مى دهند; بنابراین، چنین دوستانى هیچ گاه دوستان واقعى نیستند و باید از آنها حذر کرد.
پرسش : دوستان واقعى چه کسانى هستند؟ چه افرادى را باید به عنوان دوست حقیقى انتخاب کرد؟
پاسخ : باید در انتخاب دوست، معیارهایى را در نظر گرفت که جاویدان باشد تا دوستى پایدار بماند. کسانى را دوست خود بدانیم که دوستدار علم، ایمان، تقوا و مانند آن باشند; زیرا چنین دوستانى با دگرگونى ها و حوادث، محبّت آنها متزلزل نمى شود و تا زمانى که تقوا، ایمان، علم، آخرت و اعتقاد انسان برقرار باشد، دوستى آنها نیز برقرار خواهد بود. چنان که در روایات نیز به این معیارها اشاره شده است که در این نوشتار به ذکر دو روایت بسنده مى شود:
1 ـ حضرت على(علیه السلام) در روایت زیبایى مى فرماید:
مَوَدَّةُ اَبْناءِ الدُّنْیا تَزُولُ لاَِدْنى عَرَض یُعْرَضُ
دوستى دنیاپرستان و فرزندان دنیا، به کمترین دگرگونى زایل مى گردد.
چنین دوستانى در این حوادث، آن چنان رنگ عوض مى کنند که دیگر انسان را نمى شناسند; به گونه اى که گویا انسان را هرگز ندیده اند.
2 ـ در روایت جالب دیگرى آن حضرت(علیه السلام)مى فرماید:
وُدُّ أَبْناءِ الاْخِرَةِ یَدُومُ لِدَوامِ سَبَبِه
دوستى آخرت جویان و فرزندان آخرت تا زمانى که سبب و علّت آن (ایمان و ولایت) وجود داشته باشد، ادامه خواهد یافت.
چنین دوستانى پیوسته ـ چه در حال اِقبال و اِدبار دنیا، چه در حال آزادى و اسارت، چه در حال بیمارى و سلامت و... ـ دوستى شان پایدار است.
این دوستان اندک و کمیاب هستند، مخصوصاً در دوره آخرالزّمان. از این رو، در روایتى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است:
اَقَلُّ ما یَکُونُ فى آخِرِ الزَّمانِ اَخٌ یُوثَقُ بِه اَوْ دِرْهَمٌ مِنْ حَلال
در دوره آخرالزّمان، دو چیز بسیار کم یاب است; نخست دوست قابل اطمینان و مورد اعتماد و دیگرى رزق و روزى و پول حلال.
حقیقتاً هر دوى آن کمیاب است. فرض کنید با زحمت فراوان پول حلالى به دست آورده اید و آن را به حساب بانکى خود واریز کرده اید; گرچه پول شما حلال است; ولى در بانک پول انسان هاى رباخوار، غیر معتقد به خمس و زکات ـ که به پول آنها وجوه شرعیّه تعلّق گرفته است ـ ، انسان هاى دزد که از راه دزدى ارتزاق مى کنند، انسان هاى محتکر، قاچاقچیان موادّ مخدّر، کم فروشان و خلاصه تمام کسانى که به نوعى پول حرام به دست مى آورند نیز به بانک مى آید و با پول حلال شما مخلوط مى شود; در این صورت اگرچه به ظاهر تکلیفى بر عهده شما نیست و پول براى شما حلال است، لکن پول هاى مخلوط شده به حرام، اثر وضعى خود را خواهد گذاشت.
و شاید به این جهت باشد که در روایتى مى خوانیم: «در دروه آخرالزّمان همه مردم مبتلا به رباخوارى مى شوند و کسانى هم که رباخوار نیستند، گرد و خاک ربا به آنها نیز سرایت مى کند.»
به امید روزى که همه مردم در پى کسب روزى حلال باشند و رباخواران از رباخوارى، کم فروشان از کم فروشى، سارقان از سرقت، محتکران از احتکار، گرانفروشان از گرانفروشى، قاچاقچیان از قاچاق موادّ مخدّر دست بکشند و همه به رزق و روزى حلال روى آورند.
1 . غرر الحکم، حدیث شماره 6828.
2 . غرر الحکم، حدیث شماره 10118.
3 . تحف العقول، صفحه 44.
4 . مجمع البیان، جلد اوّل، صفحه 391.
