«توحید» مهمترین مبحث قرآن مجید و سایر کتب آسمانى است. انبیاء و پیامبران و جانشینان آنان، همگى مردم را به توحید دعوت نموده و از شرک و بت پرستى باز مى داشتند.
خلاصه این که، در تعلیمات دینى مسأله اى مهمتر از توحید و شرک وجود ندارد.
شاهد این سخن، دو آیه از قرآن است که در دو جاى سوره نساء عیناً تکرار شده است; خداوند متعال در آیه 48 و 116 این سوره مى فرماید:
اِنَّ اللّهَ لایَغْفِرُ اَنْ یُشْرَکَ بِه وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ
گناهى که هرگز بخشیده نمى شود، شرک است; امّا غیر از شرک، سایر گناهان، قابل بخشش است. و خداوند هرکس را بخواهد مى بخشد.
این نکته قابل توجّه است که منظور از بخشش سایر گناهان بجز شرک، بخشیدن گناهان بدون توبه است و گرنه، با توبه، حتّى شرک هم قابل بخشش است. قبل از بعثت پیامبر(صلى الله علیه وآله) اکثر اصحاب آن حضرت(صلى الله علیه وآله)بجز افراد اندکى همانند حضرت على(علیه السلام)بقیّه همه مشرک بودند و هنگامى که اسلام آوردند و توبه کردند; بخشوده شدند.
بنابراین، اگر گناهکارى بدون توبه از دنیا برود و گناه او شرک باشد، امیدى به نجات او نیست و محال است بخشیده شود; امّا اگر گناهان دیگرى داشته باشد، هرچند توبه نکرده باشد، امکان بخشش از سوى خداوند یا شفاعت اولیاء اللّه هست، ولى شرک نه قابل بخشش است و نه مورد شفاعت. این مطلب، اهمّیّت فوق العاده توحید و خطر عظیم شرک را در زندگى دنیا و آخرت مى رساند. توحید سرچشمه تمام سعادت ها و شرک نابود کننده همه خوبیهاست.
سؤال : چرا توحید این قدر اهمّیّت دارد و شرک تا این حد نکوهش شده است؟
پاسخ : فلسفه اهمّیّت فوق العاده توحید و نکوهش شدید شرک و بت پرستى امور مختلفى است که به برخى از آنها اشاره مى شود:
1 ـ اوّلین اثر توحید و پرستش خداى یکتا اتّحاد و یکپارچگى جوامع انسانى است. انسان ها از حیث زبان، رنگ، نژاد، عقاید، تفکّر، آداب رسوم، فرهنگ و مانند آن باهم متفاوتند; مثلا در کشور خود ما ایران که قسمت کوچکى از جهان را تشکیل مى دهد، انواع زبان، آداب و رسوم و فرهنگ دیده مى شود; حال در دنیاى به این وسعت با وجود صدها قوم و نژاد و هزاران زبان و گویش محلّى و فرهنگ هاى متفاوت چه چیز حلقه اتّصال بین آنهاست؟ نقطه مشترک آنها چیست؟ اگر قرار باشد که روزى همه مردم جهان تحت لواى حکومت واحد جهانى ادامه زندگى دهند، قدر مشترک آنها چیست؟
بى شک مهم ترین عامل وحدت و یکپارچگى مردم جهان که نشأت یافته از اساسى ترین ریشه هاى اعتقادى شان باشد، مسأله توحید و یکتا پرستى است. این، محور بسیار خوب و ریسمان محکمى است که همه مى توانند به آن چنگ بزنند.
خداوند متعال در آیه 64 سوره آل عمران، با اشاره به همین مطلب مى فرماید:
یا اَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا اِلى کَلِمة سَواء بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ اَلاَّ نَعْبُدُ اِلاّ اللّهَ وَلا نُشْرِکَ بِه شَیْئاً وَ لا یَتّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً اَرْباباً مِنْ دُونِ اللّهِ
اى اهل کتاب بیایید به یک حلقه اتّصال که مشترک بین ما و شماست چنگ بزنیم; بنده یک خدا و مطیع فرمان و تصیمم و اراده او باشیم.
تجلّى این اتّحاد و یکپارچگى را مى توان در موسم حج در سرزمین حجاز مشاهده کرد که چگونه چند میلیون مسلمان از کشورهاى مختلف جهان، با رنگها، زبانها، فرهنگها و آداب رسوم مختلف، سوى کعبه معبود یکتا، همچون جویبارهاى زلالى که به قصد پیوستن به دریاى بیکران وحدت، از قلّه هاى بلند انسانیّت سرازیر مى شوند و همه باهم چون رودى یکپارچه بر گِرد یک خانه مى چرخند و پیشانى بندگى را برآستان خداى واحد مى سایند. در نماز جمعه اى که در مکّه معظمه در جمعه قبل از عرفه، برگزار مى شود، بیش از یک میلیون نمازگزار در بزرگترین نماز جمعه مسلمانان در طول سال شرکت مى کنند. تمام آنان در صفّ واحد بندگى در یک لحظه، دست به دعا بلند مى کنند و سپس در برابر خداى بى همتا تعظیم نموده به رکوع مى روند و با حفظ یکپارچگى و اتّحادشان سر از رکوع بر مى دارند و بعد یکدل و یک جان در برابر ذات احدیّت به سجده مى افتند. وه که چه باشکوه و زیباست این یکپارچگى و اتّحاد! حال اگر این اتّحاد جهانى شود و تمام مردم جهان روبه خدا آورند و همه انسان ها به «حبل اللّه» تمسّک بجویند، چه صحنه زیبایى به وجود مى آید.
خلاصه این که، یکى از آثار مهمّ توحید و یکتا پرستى، وحدت و یکپارچگى است.
در مقابل، شرک عامل پراکندگى و اختلاف است. عرب جاهلیّت که سیصدو شصت عدد بت را پرستش مى کرد در واقع سیصدوشصت شکاف و تفرقه در جامعه کوچک خود ایجاد کرده بود و روشن است که چنین جامعه اى دائماً درگیر جنگ و جدال و آدمکشى بوده و از آرامش و سعادت بى بهره است; امّا همین مردم، وقتى که یکتاپرست شدند و توحید را پذیرفتند و در پناه هدایت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)متّحد و یکپارچه گشتند، توانستند بر سایر ملل هم فائق آیند.
2 ـ اثر دیگر توحید، قوّت و قدرت موحّدین است، همانگونه که شرک و بت پرستى سبب عجز و ناتوانى مشرکین است. زمانى که اسلام گسترش نیافته بود و در اقلّیّت قرار داشت، هر روز توطئه جدیدى از سوى کفّار و مشرکین علیه مسلمین و شخص پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)طرّاحى مى شد; روزى سران مشرک مکّه خدمت ابوطالب ـ بزرگ قریش ـ رسیدند و از او خواستند که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)را راضى نماید تا با آنها به توافق برسد و به اصطلاح آتش بس اعلام کنند; پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)فرمودند: «شما در بیان یک کلمه با من موافقت کنید، آنچنان قدرت و قوّتى خواهید یافت که بر تمام عرب مسلّط شوید و غیر عرب ها هم به دین شما در آیند! گفتند: یک کلمه که سهل است، حاضریم در ده کلمه با شما همراه شویم; حضرت فرمودند: «تَقُولُونَ لا اِله اِلاّ اللّهُ وَتَخْلَعُونَ الاَنْدادَ مِنْ دُونِه; به ریسمان توحید چنگ زنید و از شرک و بت پرستى دست بردارید; یعنى زیر چتر توحید درآیید تا قدرتمند گردید.»
این جمله پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) هنوز هم براى جهانیان که از جنگ ها و اختلافات خسته شده اند راهگشاست; زیرا تنها راه براى ختم این مسائل و دستیابى به قدرت و عزّت توأم با امنیّت و آسایش و گسترش عدالت حقیقى، بازگشتن به سوى شجره طیّبه توحید است.
بیایید قدرى بیندیشیم که چگونه اسلام عرب هاى جاهلیّت مکّه و مدینه را که غرق در اختلاف و خونریزى بودند تبدیل به انسان هاى مقتدر و باعزّتى کرد که در سایه اتّحاد و برادرى توانستند در کمتر از نیم قرن، شرق و غرب عالم را فتح نمایند؟ آیا این عظمت و شکوه، ثمره توحید و یکتا پرستى و تمسّک آنان به حبل اللّه نبوده است!؟
3 ـ «توحید» سبب آرامش جامعه انسانى است. عامل اصلى جنایات و گناهانى که در دنیا انجام مى گیرد شرک و بت پرستى است. بت پرستى فقط پرستش چوب و سنگ نیست; پول پرستى، مقام پرستى، هوى پرستى و مانند آن، همه به نوعى بت پرستى است. هنگامى که انسان اینها را بپرستد، از خداوند غافل مى شود; در این صورت است که مرتکب هر جنایتى مى شود.
همان گونه که قبلا نیز اشاره شد در بعضى روایات آمده است که پس از ضرب اوّلین سکّه پول، شیطان آن را بوسید و بر چشمانش کشید و بر روى قلبش گذاشت; سپس گفت: «اگر انسان ها شما را پرستش کنند، دیگر باکى نیست که بت پرستى نکنند.» بنابراین بت پرستى در عصر حاضر، که تفکّر و اندیشه، جایگزین جهل گشته است، نیز رواج دارد و روشن است که چه جنایاتى براى دستیابى به این پول انجام مى شود. در چنین جوامعى، آرامش و امنیّت رخت بر مى بندد و درگیرى و نزاع جایگزین آن مى شود; امّا اگر جامعه، موحدّ و یکتاپرست باشد، آرامش خاصّى خواهند داشت.
براى رسیدن به جامعه توحیدى، گام نخست را باید از بتخانه وجود خودمان برداریم و هر لحظه سرى به بتخانه دلمان بزنیم و بت هایى را که در گوشه و کنار آن جاى گرفته اند، بشکنیم. بعضى از دلها همانند خانه کعبه بعد از اسلام است که بت هاى آن را شکسته و خانه دل را از لوث وجود بت ها پاک و تطهیر نموده اند; خوشا به حال صاحبان این دلها!
ولى برخى دیگر از دلها، همانند خانه کعبه قبل از اسلام است که در آن بتهاى فراوانى به چشم مى خورد; بت مال، بت ثروت، بت زن، بت فرزند، بت مقام، بت منیّت و... دل خانه خداست، باید آن را از بت ها پاکسازى کنیم; آینه دل را از زنگار شرک و بت پرستى بشوییم تا تصویر زیباى صاحب اصلى خانه را مشاهده نماییم.
* * *
1 . هر چند که متأسّفانه از این نماز جمعه استثنائى و از این فرصت طلائى استفاده اى در جهت حلّ مشکلات جهان اسلام نمى شود; گویى مطالبى که صدها سال قبل در چنین نماز جمعه اى ایراد مى شده، اکنون بدون کم و کاست تکرار مى شود!
2 . فروغ ابدیّت، جلد 1، صفحه 222. مشروح این روایت در جلد اوّل همین کتاب صفحه 86 و 87 گذشت.
3 . این روایت به صورت کامل و به نقل از بحار الانوار، جلد 70، صفحه 137، در جلد اوّل این کتاب، صفحه 355 ذکر شده است.
