در روایات اسلامى مباحث گسترده اى پیرامون دنیا مطرح شده است; بلکه مى توان گفت که یکى از وسیعترین مباحث روایى، پیرامون دنیاست.

از جمله مباحثى که در روایات در مورد دنیا به چشم مى خورد بیان مثال دنیا است که در اینجا چند روایت را ذکر مى کنیم.

1 ـ امام کاظم(علیه السلام) مى فرماید:

مَثَلُ الدُّنْیا مَثَلُ ماءِ الْبَحْرِ، کُلَّما شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشانُ اِزْدادَ عَطَشاً حتّى یَقْتُلَهُ

مثل دنیا، مثل آب دریاست که هرچه انسان تشنه از آن بنوشد، عطش او بیشتر مى شود، به حدّى که او را مى کشد.(1)

طبق این روایت، دنیا عطش هیچ دنیا پرستى را فروکش نمى کند و اگر کسى خیال کند که به یک درجه اى از دنیا برسد، راضى و قانع مى شود و دیگر بیشتر طلب نمى کند، این خیالى بیش نیست و از محالات است; بلکه عکس آن صادق است و «بیش داران» ، «بیش خواهان» هستند.

ثروتمندان بزرگ دنیا، جنایات بزرگى را براى رسیدن به این دنیاى بى ارزش انجام داده اند که بیان آن تکان دهنده است، تا چه رسد به انجام آن! آنان این جنایات را براى رسیدن به زندگانى دنیا انجام داده اند و گاهى نیز زندگى تجمّلى افسانه اى براى خود فراهم ساخته اند که باور و تصوّرش براى دیگران مشکل است. گفته مى شود که برخى از این ثروتمندان دنیاپرست حتّى در هواپیماى اختصاصى خود، استخر شنا دارند! ولى آیا سیر مى شوند؟ خیر! هرگز سیر نمى شوند; بلکه براى درآمد بیشتر به هر تجارتى روى مى آورند. براى افزون طلبى شان حاضرند به تجارت اسلحه و جنگ افزارهایى مبادرت ورزند که به وسیله آنها گناهکار و بى گناه از بین مى رود و گاهى یک بمب شیمیایى آن یک شهر چند هزار نفرى را با وضعى بسیار فجیع و دردناک نابود مى سازد که در این حال نه تنها زندگى را بر انسان ها تنگ مى کند که حیات سایر جانداران را نیز به خطر مى اندازد; ولى عواقب وحشیانه این عملکردهاى وحشیانه براى آنها مهم نیست; زیرا این کارها درآمد و سود سرشارى دارد. آنها حاضرند براى کامیابى خویش در این دنیا دست به تجارت موادّ مخدّر بزنند، که بنیان خانواده ها را متلاشى، جوانان را بى اراده و کشورى را نابود مى کند، تا زندگى دنیوى خود را پر زرق و برق تر کنند.

این گونه انسان ها حتّى حاضرند به تجارت کثیف و زشت و مشمئز کننده «انسان» خود را آلوده کنند و بچّه هاى خرد سال، اعم از دختر و پسر را از کشورهاى فقیر به قیمت ناچیزى خریدارى نموده و به قیمت گزافى در اختیار انسان هاى هوسبازى همانند خودشان قرار دهند; هرچند در این راه، فجایع مختلفى به وقوع پیوندد و پدر و مادرهایى تا آخر عمر، در حسرت یک لحظه دیدن فرزندان خود بسوزند و بسازند; امّا آنان فقط به فکر درآمد و دنیاطلبى خویشند!

راستى چرا اینها اینقدر پست و غرق در دنیا هستند؟ در پاسخ باید گفت: چون جز به دنیا و زندگى آن و لذّت هاى گوناگونش نمى اندیشند و دین و آئین و مذهب و شرف و انسانیّت براى آنها مطرح نیست; و وجدان بشرى شان نیز در قفس حرص و طمع و افزون طلبى محبوس و زندانى است و فطرت انسانى شان در میان توده هایى از رذالت و پستى مدفون گشته است.

2 ـ امام هفتم شیعیان حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام)در روایت دیگرى دنیا را چنین توصیف مى کند:

مَثَلُ الدُّنْیا مَثَلُ الْحَیَّة، مَسُّها لَیِّنٌ وَفى جَوفِها السَّمُ الْقاتِل(2)

مثل دنیا، مثل مار (خوش خطّ و خالى) است که ظاهرى فریبنده و پر جاذبه دارد، امّا در درون آن، سمّ کشنده(3) و خطرناکى وجود دارد.

این روایت اشاره به فریبندگى دنیا نموده و دنیا را به مار خوش منظر و زیبایى تشبیه مى کند که ظاهرى دلفریب و قشنگ دارد; ولى در درون او سمّ کشنده اى وجود دارد.

3 ـ حضرت على(علیه السلام) دنیا را چنین تشبیه مى کند:

اِنَّما الدُّنْیا شَرَکٌ وَقَعَ فیه منْ لا یَعْرِفُهُ(4)

همانا دنیا دامى است که بى خبران در آن مى افتند.

دنیا دام گسترده و وسیعى است، و به همین جهت شکارهاى فراوانى نموده و قربانیان زیادى گرفته است.

4 ـ امام اوّل شیعیان جهان در روایتى دیگر مى فرمایند:

اَلدُّنْیا ظِلُّ الْغَمامِ وَحُلْمُ الْمَنامِ(5)

مثل دنیا، مثل سایه ابر و رؤیاى انسان خفته است.

این حدیث شریف، گذرا بودن و ناپایدارى دنیا را بیان مى کند. دنیا همانند سایه ابر است. ابرها سایه دارند; ولى این سایه ها در حال حرکت و ناپایدارند. که نمى توان از سوزش آفتاب به آن پناه برد. دنیا رؤیایى است که انسان خفته در خواب مى بیند. خواب یک تخیّل است و توخالى; در خواب گنج هاى بسیارى را مالک مى شود; ولى هنگامى که بیدار مى شود هیچ ندارد ! بنابراین دنیا هم گذرا و ناپایدار است و هم توخالى و بى محتوا.

5 ـ در پنجمین روایت «لقمان حکیم» دنیا را براى فرزندش چنین توصیف مى کند:

اِنَّ الدُّنْیا بَحْرٌ عَمیقٌ قَدْ غَرِقَ فیها عالَمٌ کَثیرٌ(6)

دنیا همانند دریاى بیکران عمیقى است که اقوام مختلفى در آن غرق شده اند.

کسانى که در دریا غرق مى شوند، یا طعمه حیوانات دریایى مى شوند، یا امواج پر تلاطم دریا آنها را به نقاط دور دست مى برد به گونه اى که هیچ اثر و نشانه اى از آنها باقى نمى ماند; دنیا نیز مانند دریا چنین بى رحم و بى وفاست. اقوام و ملّت هاى بسیارى در این دنیا زندگى مى کردند که اکنون هیچ اثرى از آنها نیست و به طور کامل در دریاى دنیا غرق شده اند; بنابراین باید براى نجات از غرقاب دنیا به دنبال وسیله نجات مطمئنّى باشیم تا با تکیه و اعتماد بر آن خود را از غرق شدن برهانیم.

6 ـ حضرت على(علیه السلام) در جاى دیگر، اهل دنیا را چنین توصیف مى نماید:

اَهْلُ الدُّنْیا کَرَکْب یُسارُ بِهِمْ وَهُمْ نِیامٌ(7)

مثل اهل دنیا، مثل کاروانى است که آن را حرکت داده اند و به سوى مقصد مى برند; در حالى که اهل کاروان در خواب غفلت به سر مى برند.

دنیاپرستان قبل از فرارسیدن مرگ، در خواب غفلت به سر مى برند ولذّات و شهوات دنیا، آنها را مدهوش و بى هوش ساخته است; بنابراین توشه اى براى سفر آخرت خود بر نمى دارند و با دست خالى و بدون زاد و توشه به سوى جهان آخرت حرکت مى کنند; هنگامى که سیلى اجل بر گونه هایشان نواخته مى شود، تازه از خواب غفلت، بیدار مى شوند نادم و پشیمان، که متأسّفانه دیگر سودى برایشان ندارد; زیرا زمان تدارک و برگرفتن زاد و توشه گذشته است.

7 ـ پیامبر گرامى اسلام، حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)در مثال زیبایى دنیا را چنین توصیف مى نماید:

اَلدُّنْیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَجَنَّةُ الْکافِرِ(8)

دنیا زندان انسان هاى با ایمان و بهشت انسان هاى بى ایمان است.

مؤمنان در دنیا در محدودیّت هاى زیادى به سر مى برند; حلال و حرام، رضاى خدا و خشم خدا، محرّمات و واجبات و مانند آن، محدودیّت هاى فراوانى براى افراد با ایمان ایجاد مى کند; ولى اشخاص کافر چنین محدودیّت هایى ندارند و هوا و هوس آنها آزاد است; به این دلیل مؤمن در این دنیا همانند شخصى زندانى است که هنگام مرگ گویى میله هاى زندان وجودش مى شکند و مرغ روحش از این قفس رها مى گردد و به سوى آزادى پرواز مى کند; و به همین جهت است که بزرگان و اولیاءاللّه از مرگ استقبال مى کنند و آن را رستگارى مى شمرند (فُزْتُ وَربِّ الْکَعْبَةِ) و یا آن را آرزو مى کنند (اَللّهُمَّ عَجِّلْ وَفاتى سَریعاً). آنان با شناخت کامل از زندگى دنیا و جهان آخرت، در هنگام فرارسیدن مرگ، هیچ هراس و نگرانى به خود راه نمى دادند.

اگر پرونده انسان، پرونده پاک و صافى باشد، مرگ براى او نعمت است; زیرا رهایى از این دنیایى که در آن دام هاى شیطان گسترده است و تنگناهاى بسیار دارد، نعمتى است که نصیب انسان مؤمن مى شود.

8 ـ حضرت عیسى مسیح(علیه السلام)در روایتى، دنیا را چنین توصیف مى نماید:

اِنَّما الدُّنْیا قَنْطَرَةٌ فَاعْبُرُوها وَلاتُعْمِرُوها(9)

دنیا، پلى بیش نیست; از آن عبور کنید و سرگرم آن نشوید.

دنیا جنبه ابزارى و وسیله اى دارد و هدف نیست; بنابراین اگر به دنیا به عنوان وسیله اى که براى رسیدن به هدف باید از آن استفاده شود، نگاه کنیم، بسیار خوب است; ولى اگر آن را هدف بپنداریم، اشتباه بزرگى کرده ایم; به همین خاطر حضرت عیسى(علیه السلام)دنیا را تشبیه به پلى نموده که وسیله عبور انسان است و هیچ انسان عاقلى بر روى آن خانه بنا نمى کند و در آنجا توقّف نمى نماید; اگر انسانى چنین کارى کند، مورد تعجّب است; به این جهت حضرت على(علیه السلام)مى فرماید: «از انسانى که به عمران و آبادى دنیا که دار فانى است مى پردازد، تعجّب مى کنم; در حالى که منزلگه او دار بقا و عالم آخرت است!(10)»

9 ـ حضرت علىّ بن الحسین(علیه السلام) از پدر بزرگوارشان مکاشفه اى را در مورد بى اعتبارى و بى ارزشى دنیا از زبان امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل مى کند; طبق این روایت حضرت على(علیه السلام)مى فرمایند:

در باغ فدک مشغول کار و کشاورزى بودم، ناگهان زن بسیار زیبایى در مقابل خود دیدم! (تعجّب کردم که چگونه بدون اجازه وارد باغ شده است)، آن زن زیبا به من گفت: اى پسر ابى طالب آیا دوست دارى با من ازدواج کنى تا تو را از این کار پر زحمت کشاورزى و باغدارى راحت کنم و گنج هاى زمین را به تو نشان دهم تا آنها را در اختیارگیرى و خود و نسل تو بى نیاز گردند؟

حضرت على(علیه السلام) به آن زن زیبا فرمود: توکیستى تا من از خانواده ات خواستگارى کنم.

آن زن گفت: «من دنیا هستم»

حضرت مى فرماید به اوگفتم: برگرد و شوهرى دیگر بطلب (برو این دام بر مرغ دگرنِه)، على(علیه السلام)گرفتار تو نمى شود. سپس حضرت اشعار بسیار زیبا و جالبى در مذمّت دنیا سرود.(11)

* * *

مثال هاى نُه گانه فوق از روایات معصومین(علیهم السلام) به ضمیمه آیه مثل، مجموعاً ده مثل زیبا مى باشد که ویژگى هاى چهار گانه اى را که در مورد دنیا نگاشتیم، کاملا بیان مى کند. نکته جالب این که ائمّه معصومین(علیهم السلام) در هر موضوعى که وارد شده اند، آن را به طور کامل و دقیق بیان کرده اند و چیز ناگفته اى باقى نگذارده اند و این اتمام حجّتى است براى همگان که کسى نتواند بگوید: «نمى دانستم و اطّلاع نداشتم!»

1 . میزان الحکمة، باب 1253، حدیث 6009.

2 . میزان الحکمة، باب 1253، حدیث 6005.

3 . این سم از عجایب قدرت خداوند است که قطره اى از آن حیوان قوى را مى کشد یا انسانى را از پاى در مى آورد. واقعاً ترکیب این سم از چیست و چطور ساخته شده که در درون مار است، ولى خود او را نمى کشد!

4 . میزان الحکمة، باب 1253، حدیث 6012 .

5 . میزان الحکمة، باب 1262، حدیث 6054 (جلد 3، صفحه 340) .

6 . میزان الحکمة، باب 1263، حدیث 6056 (جلد 3، صفحه 341) .

7 . میزان الحکمة، باب 1254، حدیث 6017 (جلد 3، صفحه 334) .

8 . میزان الحکمة، باب 1241، حدیث 5933 .

9 . میزان الحکمة، باب 1259، حدیث 6033.

10 . میزان الحکمة، باب 1259، حدیث 6035.

11 . میزان الحکمة، باب 1253، حدیث 6015 .