در توضیح این که چرا با وجود تلاش های پیامبر(ص) در زمینه تأليف قلوب مؤمنان، خداوند آن را به خودش نسبت می دهد، باید گفت که اين تالیف قلوب معجزه ای الهى است كه خدا در اختيار پيامبرش قرار داده، زیرا رفع كينه های مردم متعصّب و لجوج عصر جاهلى و همدل کردن آنها، حتى با هزینه کردن تمام ثروت هاى زمين ممکن نبود، اما تعليمات اسلام، اخلاق پيامبر(ص) و امدادهاى الهى، غيرممكن را ممكن ساخت، و مهم ترين معجزه پيامبر(ص) به وقوع پيوست.

خداوند در آيات قرآن، ادای امانت و وفای به عهد را از صفات مومنین راستین دانسته و می فرماید: «آنها كسانى هستند كه نسبت به امانت ها و عهد و پيمانشان رعایت مى كنند». ممکن است ذکر عهد و پیمان در کنار يک ديگر، امانت ها را نوعی عهد، و پيمان ها را نوعی امانت بداند. تعبير به رعايت، به معنى مراقبت كامل است؛ شخص امانت دار و یا کسی که پيمانى را بسته، بايد چنان مراعات كند كه هيچ گونه آسيبى به امانت و عهدش نرسد.

امام علی(ع) در بیان حقیقت «ایمان» می فرماید: «ايمان، معرفت با قلب و اقرار به زبان و عمل به اركان است» در واقع ايمان درختى است كه ريشه آن شناخت خدا، پيشوايان دين و معاد است و به دنبال آن بر زبان ظاهر شده و ثمره آن انجام وظايف الهى است، و کوتاهی در انجام وظيفه، نشانه نقص ایمان است. خداوند در شأن مومنان می فرماید: «مؤمنان كسانى هستند كه هرگاه نام خدا برده شود، دل هايشان ترسان مى شود، و با شنیدن آیات الهی، ايمانشان فزونتر مى گردد، و تنها بر پروردگارشان توكل دارند».

نصرت و یاری الهى در مورد پيامبران و مؤمنان به صورت‏هاى مختلف جلوه مى‏ كند؛ كه برخی از آنها اگرچه در يك نگاه سطحى و اولیه شكست دانسته می شود، ولى در واقع پيروزى و نصرت الهى را در بر دارد. باید توجه داشت که پیروزی به عصر و زمان خاص و مكان خاصّى محدود نمى شود، لذا هرگز انبيا و مؤمنان شكست نخوردند؛ چرا كه در نهايت، عقيده و مرام آنان باقى ماند و در حقيقت يارى خدا نسبت به اعتقادات آنان، همان يارى آنان است.

در سریع الحساب بودن خداوند جای تردیدی نیست. آیات و روایات متعددی بر این امر اذعان دارند. آنچه درباره معطل ماندن بندگان در قیامت مطرح است، مربوط به حال گناهکاران است.

از مجموع روایات روشن می شود که معطّلی افراد و طولانی بودن روز قیامت و مواقف آن به وضعیّت عقیده و عملکرد خود انسان ها بستگی دارد و بر مؤمنان و پارسایان آسان و در عین حال زودگذر و آنی خواهد بود؛ اما مسلمانان گناهکار باید مسیر منازل قیامت را به مدت طولانی طی کنند تا بسیاری از سختی ها و عذاب هایی که در مدت حسابرسی قیامت برآنها وارد می شود کفاره گناهان آنها شده و سرانجام پاک شده و بهشتی شوند.

علاوه بر آن محاسبات افراد پرمسؤوليت و برخودار نیز در روز قیامت طولانى مى شود تا آنها در برابر سؤالاتى كه نسبت به اعمال آنها مى شود جوابگويى كنند؛ يعنى سنگينى بار مسئوليت و لزوم جواب گويى و اتمام حجت زمان دادگاه آنها را طولانى مى كند.

برخي بزرگان، با استناد به مفهوم حدیثی از امام صادق(ع)، فقط غیبت افراد عادل را حرام می دانند، و غيبت افراد فاسق را حتی در صورت پنهانی بودن گناهشان جایز می دانند؛ لکن روایات متعددی که غیبت را در مورد بعضی افراد جایز شمرده اند، به مقتضى مفهوم وصف و بلكه مفهوم شرط، می گویند: «اگر شخص، گناهى را پنهاني انجام دهد، غيبت او جايز نيست و غيبت متظاهر به فسق، تنها در خصوص آن عملى كه به آن تظاهر مى كند جايز است، نه نسبت به تمام اعمالش». علاوه بر اینکه دلایل عقلی بر ممنوعیت غیبت نیز همین مطلب را ثابت می کند.

روايات متعددى وجود دارد كه نشان مى دهد «روح» به هنگام انتقال به عالم برزخ به كلّى از دنيا بريده نمى شود؛ بلكه گهگاه با آن ارتباط برقرار مى كند. در كتاب شريف كافي رواياتي داریم كه تاكيد دارند افراد با ايمان و حتّى افراد بى ايمان گهگاه به ديدار خانواده خود مى آيند، مؤمنان تنها خوبى ها و خوشى هاى خانواده خود را ديده و خوشحال مى شوند ولي كافران تنها بدى ها و ناخشنودى ها را ديده و غمگين مى شوند. دانشمندانى كه از طرق علمى و تجربى با ارواح ارتباط دارند، نيز بر اين نكته تاكيد دارند.

ياران امام على(ع) از سه گروه تشكيل مى شدند؛ گروهى از آنان مخلصان و مؤمنان حقيقى و فداكار و جان بركف بودند كه همچون پروانگان، گِرد شمع وجودش مى گشتند و چشم بر امر و گوش بر فرمان داشتند. گروه ديگر نادان هايي بودند كه از درك مقام امام(ع) و شرايط زمان و مكان عاجز بودند و گروه سوم كينه توزان لجوجی بودند كه به حيف و ميل اموال مسلمين در عصر عثمان خو گرفته و از على(ع) نيز همان را مى خواستند و جز به مقام و ثروت نمى انديشيدند و همه جا كارشكنى مى كردند و بسيارى از آنها جاسوسان معاويه در كوفه بودند.

برخی از طرفداران نظریه «دموکراسی»، برای اثبات حق سلطه مردم به آیاتی از قرآن استناد کرده، و می گویند؛ قرآن در بسیاری از آیات، خطاب های خود را متوجّه عموم مؤمنان می کند، زیرا امّت را صاحب حقّ در تنفیذ امور می داند و این، همان معنای حقّ سلطه امّت است. مانند این آیه که می فرماید: «دستان مرد و زن دزد را قطع کنید». اما این استدلال باطل است. زیرا خطاب در این آیه و آیات مشابه، به مجموع امّت نیست، بلکه خطاب به اولی الأمر و کسانی است که حقّ قضاوتِ بین مردم را دارند ...

قرآن در آیات بسیاری به اتحاد بین ادیان الهی اشاره کرده و آنان را بر اساس محورهایی دعوت به همسویی کرده است. 1- ایمان به همه پیامبران و کتب آسمانی، که خداوند می فرماید: «پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. و همه مؤمنان به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و فرستادگانش، ایمان آورده اند». 2- خداوند اهل کتاب را به وحدت دعوت کرده و می فرماید: «ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است ...». در واقع قرآن پیروان ادیان را بر محور توحید و نفی شرک، دعوت به اتحاد می کند.