نصرت و یاری الهى در مورد پيامبران و مؤمنان به صورت‏هاى مختلف جلوه مى‏ كند؛ كه برخی از آنها اگرچه در يك نگاه سطحى و اولیه شكست دانسته می شود، ولى در واقع پيروزى و نصرت الهى را در بر دارد. باید توجه داشت که پیروزی به عصر و زمان خاص و مكان خاصّى محدود نمى شود، لذا هرگز انبيا و مؤمنان شكست نخوردند؛ چرا كه در نهايت، عقيده و مرام آنان باقى ماند و در حقيقت يارى خدا نسبت به اعتقادات آنان، همان يارى آنان است.

علت عقب ماندگى مسلمين يا بخاطر فراموش كردن جهاد است و يا به خاطر آلوده شدن نيت هاست. جهاد در صحنه‌هاى علمى، فرهنگى، سياسى، اقتصادى و نظامى فراموش شده است. عواملي چون حُبّ نفس، عشق به دنيا، راحت طلبى، كوته‌نگرى و اغراض شخصى، خودفروختگى جمعى از زمامداران، يأس و انزواى دانشمندان، هم جهاد را از آنها گرفته و هم اخلاص را. اگر مختصر اخلاصى در صفوف پيدا شود و مجاهدان تكانى به خود بدهند پيروزي‌ها فرا مى‌رسد، ذلت به عزت و نفاق به وحدت و انسجام تبديل مى‌گردد.

مهمترين محصول عمر انسان تجارب اوست؛ تاريخ مجموعه تجارب همه انسانها را در تمام قرون و اعصار پيش روى مطالعه كنندگان مى گذارد. تاريخ پيوسته تكرار مى شود و امام علي(ع) به اين حقيقت اشاره کرده مي فرمايد: «اى بندگان خدا! روزگار در مورد بازماندگان همان گونه جريان پيدا مى كند كه درباره گذشتگان جريان داشت!». لذا مي توان عوامل شكست و ناكامى ها، پيروزى و كاميابى ها، شكوفايى تمدّن ها، سقوط و انقراض حكومت ها و ... را در آيينه تاريخ مشاهده کرد.

دلائلی برای اعتقاد به «سرنوشت» وجود دارد؛ مثلا این اعتقاد وسيله مؤثرى است براى تمام كسانى كه مى خواهند انسانها را به زنجير اسارت و بردگى بكشانند، براى آنها كه مى خواهند انسانها را استعمار كنند و مقاومت آنها را در هم بشكنند و از قيام و شورش و انقلاب آنها جلوگيرى كنند. یا اینكه توجيه بى دردسر و راحتى براى انواع شكست ها، كمبودها و غلط كاريهاست و به كمك آن مى توان گناه همه اينها را به گردن سرنوشت انداخت و خود را از همه مسؤليت ها و خطاها، به دور داشت و حتى وجدان خود را نيز قريب داد!

«ترس» اين صفت رذيله آثار نامطلوب بسيارى در زندگى انسان ها دارد: عامل قطعى شكست و زبونى ملت ها و اقوام مختلف است، انسان را از كارهاى بزرگ باز مى‏ دارد؛ زيرا كارهاى بزرگ هميشه با مشكلات بزرگ رو به روست و انسان هايى را مى‏ طلبد كه بتوانند از سدّ مشكلات عبور كنند و اين كار از افراد ترسو ساخته نيست.

خداوند در سوره «طلاق» مى ‏گويد: «هر كس بر خدا توكّل كند خدا كار او را به سامان مى‏ برد، خداوند فرمان خود را به انجام مى‏ رساند و براى هر چيز اندازه‏ اى قرار داده است». چراكه انسان از مصالح امور آگاه نيست و هر چيز حسابى دارد و هر كار زمانى را مى‏ طلبد و هر پديده‏ اى در ظرف ويژه خود مطلوب است به همين دليل و به مقتضاى «الْامُورُ مَرْهُونَةٌ بِاَوْقَاتِهَا» گاه مصلحت در اين است كه نتيجه به تأخير افتد، بنابراين شتابزدگى و عجله در اين گونه امور روا نيست.

در طول تاريخ مى بينيم كه جمعى از پيامبران و مؤمنان شكست خوردند و گروهى نيز به شهادت رسيدند. بنابراين، وعده نصرت الهى درباره آنان چه شده است؟ در پاسخ باید گفت: اوّلا: نبايد پيروزى ها را در محدوده زمانى و مكانى خاص ديد، اين مقياس ها، يك مقياس كوچك بشرى است. ثانياً: نصرت و يارى، صورت هاى مختلفى دارد كه بخشى از آن را در يك نگاه سطحى هزيمت و شكست مى نامند، ولى در واقع پيروزى و نصرت الهى را در بر دارد.
 

جهل آثار و نتایج سوئی را به دنبال دارد. جهل باعث دوزخی شدن است (سوره های اعراف و ملک)؛ جهل مايه سقوط آدمى است (سوره انفال)؛ جهل نابينايى است (سوره های رعد و فاطر)؛ زندگى با جهل ارذل العمر است (سوره های حج و نحل)؛ جهل عامل اصلى شكست است (سوره انفال).