آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در سریع الحساب بودن خداوند جای تردیدی نیست. آیات و روایات متعددی بر این امر اذعان دارند. آنچه درباره معطل ماندن بندگان در قیامت مطرح است، مربوط به حال گناهکاران است.

از مجموع روایات روشن می شود که معطّلی افراد و طولانی بودن روز قیامت و مواقف آن به وضعیّت عقیده و عملکرد خود انسان ها بستگی دارد و بر مؤمنان و پارسایان آسان و در عین حال زودگذر و آنی خواهد بود؛ اما مسلمانان گناهکار باید مسیر منازل قیامت را به مدت طولانی طی کنند تا بسیاری از سختی ها و عذاب هایی که در مدت حسابرسی قیامت برآنها وارد می شود کفاره گناهان آنها شده و سرانجام پاک شده و بهشتی شوند.

علاوه بر آن محاسبات افراد پرمسؤوليت و برخودار نیز در روز قیامت طولانى مى شود تا آنها در برابر سؤالاتى كه نسبت به اعمال آنها مى شود جوابگويى كنند؛ يعنى سنگينى بار مسئوليت و لزوم جواب گويى و اتمام حجت زمان دادگاه آنها را طولانى مى كند.

خداوند سریع الحساب است:
در سریع الحساب بودن خداوند جای تردیدی نیست. قرآن کریم در آیه 62 سوره انعام می فرماید: «أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبين»؛ (آگاه باشید حكم و داورى، مخصوص خداست و او، سريعترين حسابگران است) و در آیه 43 سوره رعد نیز می فرماید: «وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَ هُوَ سَريعُ الْحِساب»؛ (و خداوند حكم مى‏ كند که هيچ كس را ياراى جلوگيرى يا ردّ احكام او نيست و او سريع الحساب است).
علاوه بر آیات قرآن در روایات نیز به این امر اذعان شده است. در بعضى از روایات وارد شده: «إنَّهُ سُبْحَانَهُ یُحَاسِبُ جَمیعَ عِبادِهِ عَلى مِقْدارِ حَلْبِ شاة»(1)؛ (خداوند حساب تمام بندگان را در زمان کوتاهى به اندازه دوشیدن یک گوسفند رسیدگى مى کند.) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز می فرماید: «وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ يُحَاسِبُ الْخَلَائِق كُلّهِمْ عَلَى كَثْرَتِهِمْ وَ كَثْرَةِ أَعْمالهُمْ فِي مِقْدَارِ لمح الْبَصَرَ»(2)؛ (خداوند سريع الحساب است به حساب تمامی خلائق علی رغم کثرت آنها و کثرت اعمالشان در چشم بر هم زدنی رسیدگی می کند.)
حسابرسی سریع و آنی حتی امروزه برای ما انسانها نیز کار عجیبی نیست، تا چه رسد برای خداوند. اصولا با ثبت دقیق اعمال خیر و شرّ و پذیرش مساله تجسّم اعمال و مکافات عمل، مساله حساب مساله‏ اى آسان و حلّ شده است؛ همچنانکه دستگاه‏ هايى نیز در دنيا موجود است که مقارن با انجام یک فعالیّت، آن را پردازش کرده و آمار و گزارش دقیقی ارائه می دهند. در یک آن و کمتر از لحظه‌ ای می‌ تواند به حساب همگانی رسیدگی نماید.

تفاوت حسابرسی ها در قیامت:
آنچه درباره معطّل ماندن بندگان در قیامت مطرح است، مربوط به حال گناهکار است که باید در مدّت طولانی مسیر و منازل و مواقفی را طی نماید تا این نیز خود کیفری برای او باشد و یا راهی باشد تا از بار گناهانش کاسته شود. همچنان که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «أَلَا فَحَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا فَإِنَّ فِی الْقِیَامَةِ خَمْسِینَ مَوْقِفا كُلُّ مَوْقِفٍ مِثْلُ أَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»(3)؛ (خود را به حساب کشید، پیش از آنكه مورد حسابرسی قرار گیرید كه در قیامت پنجاه ایستگاه است كه هر كدام بمانند هزار سال در نزد شما است). سپس آیه 4 سوره معارج را تلاوت نمود: «فِی یَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ»؛ (در آن روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است‏.)
اساسا هر کس به گونه‌ ای که در دنیا عمل کرده است، در مواقف قیامت معطل خواهد شد؛ آن کس که در دنیا به هنگام اجرای فرامین الهی با آغوش باز و طیب خاطر، فرمان پذیر بوده و احساس سنگین و خستگی نکرده است، از مواقف قیامت نیز با شادمانی و سرور خواهد گذشت. آن کس که فرامین الهی را چون بار گرانی تلقی کرده و احیانا از اجرای آن سرباز زده است، از مواقف قیامت نیز به سختی عبور خواهد کرد و گذشتن از آن ها برای او بسیار طولانی خواهد بود.(4)
از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درباره طولانی بودن روز قیامت پرسیده شد، فرمود: «وَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ إِنَّهُ لَيُخَفَّفُ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَتَّى يَكُونَ أَخَفَّ عَلَيْهِ مِنْ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ يُصَلِّيهَا فِي الدُّنْيَا»(5)؛ (قسم به کسی که جان محمد به دست اوست، آن روز برای مومن سبک و آسان تر می شود از یک نماز واجب که در دنیا می خواند). قرآن کریم نیز درباره حساب آسان و آنی اصحاب یمین، در آیات 7 و 8 سوره انشقاق می فرماید: (پس كسى كه نامه اعمالش به دست راستش داده شود * بزودى حسابرسی آسانى خواهد داشت)؛ «فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ * فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسيراً».
در روایتی پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) می فرماید: (سه چيز در هر كس باشد خداوند حساب او را آسان مى‏ كند، و او را به رحمتش در بهشت وارد مى ‏سازد. عرض كردند: آنها چیست اى رسول خدا؟ فرمود: عطا كنى به كسى كه تو را محروم كرده، و پيوند برقرار سازى با كسى كه از تو بريده، و عفو كنى كسى را كه به تو ستم كرده است)؛ «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ حَاسَبَهُ اللَّهُ حِسَاباً يَسِيراً وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ قَالُوا وَ مَا هِيَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ»(6) و امام صادق(عليه‌ السّلام‌) نیز فرمود: (صله‌ رحم‌ موجب‌ آساني‌ حساب‌ در روز قيامت‌ است)؛ «إِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسَابَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».(7)

نتیجه:
از مجموع این روایات روشن می شود که معطّلی افراد و طولانی بودن روز قیامت و مواقف آن به وضعیّت عقیده و عملکرد خود انسان ها بستگی دارد و بر مؤمنان و پارسایان آسان و در عین حال زودگذر و آنی خواهد بود؛ اما مسلمانان گناهکار باید مسیر منازل قیامت را به مدت طولانی طی کنند تا بسیاری از سختی ها و عذاب هایی که در مدت حسابرسی قیامت برآنها وارد می شود کفاره گناهان آنها شده و سرانجام پاک شده و بهشتی شوند.
علاوه بر آن افراد پرمسؤوليت و پر ثروت نیز در روز قیامت محاسبات شان طولانى مى شود و این نه به خاطر آن است كه معطل رسيدگى به اصل حساب شوند، بلكه آنها بايد در برابر سؤالاتى كه نسبت به اعمال آنها مى شود جوابگويى كنند، يعنى سنگينى بار مسئوليت و لزوم جواب گويى و اتمام حجت زمان دادگاه آنها را طولانى مى كند.(8)