خداوند در آيه 102 سوره «اعراف»، بعد از اشاره به سرگذشت دردناك اقوام پيشين، با اشاره به دو گناه مهم آنها، مى فرمايد: «بیشتر آنها پیمان شکن و فاسق بودند». مفسران می گویند شاید این عهد و پيمان ها، همان پیمان فطرى باشد كه خداوند به هنگام آفرينش از همه بندگان خود گرفته است. و نيز ممكن است اشاره به پيمان هايى باشد كه پيامبران در آغاز دعوت از مردم مى گرفتند. و يا مقصود همه پيمان های بالا اعم از فطرى و تشريعى باشد. در نهايت این آيه، گواه است که پيمان شكنى يكى از عوامل بدبختى امت ها است.

امام صادق(ع) می فرمايند: «هرگاه گروهى که در محاصره سپاه اسلام هستند از مسلمانان تقاضاى امان كنند لکن سپاهيان نپذيرند اما آنان به گمان اينكه پاسخ لشگر مثبت بوده و به سوى مسلمانان بيايند در امان هستند». به اين ترتيب نه تنها عهد و امان، بلکه در بعضى موارد احتمال آن نيز لازم الوفاء مى باشد.

قرآن در مذمت گروهى از مؤمنان ضعيف الايمان يا منافقانی که در ماجراى جنگ احزاب پیمان شکستند، مى فرمايد: «آنها که با خدا پيمان بستند كه پشت به دشمن نكنند [ولى مخالفت كردند. پس بدانند که] عهد الهى مورد سوال قرار خواهد گرفت»، و نیز می فرماید: «هنگامى كه با خدا عهد بستيد به عهد خود وفا كنيد». بعضى از مفسران اين عهد را به معنى بيعت با پيغمبر و بعضى به معنى جهاد و بعضى به معنى سوگند با خدا و بعضى به معنى هر كارى كه به حكم عقل يا نقل بر او واجب است تفسير كرده اند.

عهد با مردم، هرگونه قرارداد و پیمان با آنها را شامل می شود، و چنانچه در قالب شرعی و عقلائی درآيد، عمل به آن واجب است. امام صادق(ع) می فرمايد: «وعده ای كه مؤمن به برادر مؤمنش مى دهد، نذر است، هر چند كفاره ندارد، پس كسى كه با آن مخالفت كند موجب خشم خدا شده است». پیامبر(ص) می فرماید: «كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد بايد به وعده خودش وفا كند».

عهدهاي انسان با خودش، عهدهايى هستند كه به هنگام خودسازى و در طريق تكامل صفات نيك و اعمال صالح واقع شده و عرفا آن را نخستين گام سير و سلوک دانسته و از آن به «مشارطه» تعبیر می کنند، که «مراقبه» و «محاسبه» نفس را در پی دارد. مشارطه يعني انسان در هر صبحگاه با خودش عهد کند که تنها در مسير طاعت حق گام بردارد، در طول روز مراقب عمل به اين شرط و عهد باشد و سپس شامگاهان به محاسبه اعمال خویش بپردازد. بنابراين پايبندی انسان به عهد با خودش، يكى از طرق تهذيب نفس و نيل به فضائل اخلاقى مى باشد.

پايبندي مسلمانان به پيمان هايشان، يکي از عوامل پيشرفت اسلام در قرن های نخستين بود، مانند قانون امان که همچون عهد نامه قطعی تلقی می شد. در فتح شهر سُهْرياج(سوریان)، مردم شهر از يک مسلمان امان خواستند و او به آنها امان داد، مردم دروازه را گشوده و از سپاه اسلام خواستند امان نامه را محترم بشمارند. آنها نیز چنين كردند و این کار اثر بسيار مطلوبى در جلب و جذب ساكنان شهر به سوى اسلام داشت. پیامبر(ص) می فرماید: «پایین مرتبه ترین مسلمان مى تواند تعهدى از سوى جمعيت بر عهده بگيرد».

در سوره اسراء از آيه 22 تا 39 بخشى از مهمترين احكام اسلامى بيان شده، از توحيد گرفته تا مسأله حق پدر و مادر، و از مسأله قتل نفس گرفته تا زنا و خوردن اموال يتيمان، و از وفاى به عهد گرفته تا مسؤوليت هايى كه چشم و گوش و دل بر عهده دارند. اين امر نشان مى دهد كه مسأله وفاى به عهد در چارچوب اساسى ترين احكام اسلام قرار گرفته است.

اولا: نذر براى غير خدا دو صورت دارد: 1. نذر كردن براى بندگان خدا به نيّت تقرّب و جلب رضايت آنان «بدون توجه به خشنودى و يا خرسندى خدا»؛ چنين رفتارى، نوعى شرك و به منزله بت پرستى و باطل است. 2. نذر عملى خدا پسندانه «به خاطر تقرب به خدا و جلب رضايت او» و «هديه ثواب آن به يكى از اولياء الهى» است؛ چنین نذری بدون شک كارى پسنديده است.
ثانیا: به نظر علماى اهل سنّت‏ نیز اگر قصد نذركننده خود ميت و تقرّب به او از اين راه باشد جايز نيست، ولى اگر قصد او خداى متعال است و نيتش آن است كه زنده ‏ها از آن به نحوى بهره ببرند و در ضمن ثواب آن براى كسى باشد كه براى او نذر شده، در اين صورت وفاى به نذر واجب است و اين عمل از نوع هداياى زنده‏ ها بر مردگان است كه مشروع است.
ثالثا: نذر برای بزرگ داشت امام حسین(ع) از دو جهت مطلوب خداوند متعال می باشد: 1- سفارش خداوند به بزرگداشت فضائل اولیاء الله. 2- دستور خداوند مبنی بر توسل به اولیاء الله.

شناخت انگيزه های وفای به عهد، تاثير شگرفی در درمان پيمان شکنی دارد. ايمان به قدرت و رازقيّت خداوند، يكى از اسباب وفادارى و پايبندی به عهد است، زیرا پيمان شكنان براى عجله در کسب منفعت به سراغ خیانت می روند. امام علی(ع) می فرمايند: «كسى كه به پيمانش وفادار نيست به خدا ايمان نياورده است». داشتن شخصيت و عزت نفس، انگيزه ديگرى بر وفادارى است، زیرا خیانت نشانه ضعف و فقدان شخصيت مى باشد. جهل و غفلت از آثار خیانت نیز يكى ديگر از عوامل گرفتاری در این رذيله است.

برای درمان «پيمان شکنی»، پیش از هر چیز باید به تقويت پايه های ايمان به خدا پرداخت. زيرا انسان، با ایمان به قدرت و رازقیت خداوند، گرفتار اين رذيله نمی شود. شیوه دیگر، مطالعه پیامدهای شوم اين رذيله، مانند روسياهی و بي اعتباری در پيشگاه خالق و خلق است، که انسان را به ترک آن تشويق می کند. امام علی(ع) می فرمايند: «پيمان شکنی موجب خشم خدا و خشم مردم می شود». در بسيارى از جوامع غیر دینی، سازمان های اقتصادي برای کسب سود بیشتر، تلاش می کنند با دقت به پیمان های خود عمل کنند، تا اعتماد مراجعین را بدست آورند.