گروهى از فلاسفه قديمِ يونان معتقد بودند كه فضيلت و حُسن اخلاق بر اثر علم به خوبى و بدى پيدا مى شود؛ اما اينان تنها نيمى از شخصيّت انسان را شناخته و تصوّر كرده اند كه شخصيّت انسان منحصراً يك شخصيّت عقلانى است و زمامِ حكومت كشورِ وجودِ ما تنها در دست عقل است؛ در حالى كه قسمت مهمى از شخصيّت انسان را همان غرايز(حُبّ ذات، ميل به كمال، استخدامِ ديگران، حسِّ انتقام، ترس، غضب و اميال و علاقه هاى گوناگون به مال، مقام، جمال و ...) تشكيل مى دهد.

امام علی(ع) در این باره مى فرمايد: «كسى را كه به او ستم كرده [و پشيمان است] مى بخشد و به آن كس كه محرومش ساخته عطا مى كند و به كسى كه پيوندش را با وى قطع كرده است، مى پيوندد». پرهيزكار از ظلم ظالمان مى گذرد؛ در حالى كه قدرت انتقام جويى دارد و اين نوعى شجاعت است، و چون از موضع قدرت انجام مى شود تسليم در برابر ظلم نيست، و در برابر كسانى كه او را محروم ساخته اند، بخشش دارد كه اين دليل بر سخاوت است، و با آنهايى كه از وى قهر كرده اند آشتى مى كند و آنها را مشمول كمك هاى خود مى سازد و اين هم شجاعت است و هم سخاوت.

در آیات قرآن، صفت «توکل» از بارزترین صفات انبياء از جمله حضرت نوح(ع) شمرده شده و ايشان همواره در برابر حوادث سخت اعتماد و تکیه گاهشان ذات پاک خدا بوده است. حضرت نوح(ع) در برابر دشمنان قدرتمند و سرسخت ایستادند و بی اعتنایی خویش را به نقشه‏ ها و افكار و بت هاى آنها نشان دادند و به اين وسيله ضربه ‏اى محكم بر آنان وارد ساختند و عامل شجاعت و شهامت ايشان همان ایمان به خدا و توکل بر ذات پاک او بود.

امام علی(ع) «سعه صدر» را یکی از ویژگی های رهبری دانسته و می فرماید: «وسيله رياست، سعه صدر است»، در واقع یک رهبر همواره با مخالفت ها و مشكلات ناخواسته ای مواجه می شود که اگر دارای «سعه صدر» و بردبارى توأم با تدبير و خونسردى همراه با شجاعت نباشد ادامه كار براى او بسيار مشكل خواهد شد. از روشن ترين مصاديق «سعه صدر»، فرمان عفو عمومى پيامبر(ص) در داستان فتح مكه و «سعه صدر» امام علی(ع) در برابر خوارج است. البته بايد مواظب بود كه «سعه صدر» و خويشتن دارى با مسامحه و سهل انگارى اشتباه نشود.

امام علی(ع) درباره شجاعت اصحاب امام زمان(عج) مي فرمايند: «... آنها از كسى احساس وحشت نكرده و به كسى كه داخل در جماعت آنها شود شاد نمى گردند [یعنی اعتمادشان به خداوند است نه به کثرت جمعیتشان]...».

اولا: استمرار حیات شیعه حول عزاداری امام حسین(ع) در دوران سخت و پرتقیه خلفای اموی و عباسی خلاف این فرض را ثابت می کند.
ثانیا: هر اقدام انقلابی متوقف بر تزکیه و آموزش آحاد جامعه و گرد آمدن حول موضوع و «هدفی واحد» است که این مهم نیز در مجالس عزاداری امام حسین انجام می گیرد.
ثالثا: خاستگاه همه انقلابها، توفیقات و اقدامات اصلاح گرانه شیعه در نیم قرن اخیر، «مجالس عزادرای» امام حسین(ع) بوده اند.

«ترس» اين صفت رذيله آثار نامطلوب بسيارى در زندگى انسان ها دارد: عامل قطعى شكست و زبونى ملت ها و اقوام مختلف است، انسان را از كارهاى بزرگ باز مى‏ دارد؛ زيرا كارهاى بزرگ هميشه با مشكلات بزرگ رو به روست و انسان هايى را مى‏ طلبد كه بتوانند از سدّ مشكلات عبور كنند و اين كار از افراد ترسو ساخته نيست.

درمان صفت رذیله «ترس» از راه های مختلفی امکانپذیر است؛ نخست انديشيدن در ثمرات شوم و آثار زيانبار آن است؛ زیرا هنگامى كه افراد ترسو، آثار نكبت‏ بار ناشى از ترسِ بى‏ جا و محروميّتِ حاصل از آن را در زندگى خود يا ديگران مشاهده كنند غالباً به فكر دور ساختن اين رذيله مى‏ افتند. پرداختن به قطع ريشه ‏ها راه مهمّ ديگر براي درمان آن است، هنگامى كه ابرهاى تيره و تار سوء ظنّ به خدا از آسمان قلبِ انسان كنار رود و خورشيد توكّل بر جان او نور افشان شود ظلمات خيالاتِ واهى - كه انسان را به ترس بي جا مى‏ كشاند - برچيده خواهد شد و ... .

خداوند در آیات مختلف قرآن، به شجاعت و پایمردی مومنان راستین و ترس گروهی از منافقان عصر پیامبر(ص) خصوصاً در جنگ های صدر اسلام اشاره کرده است. با دقت در آیات فوق استفاده می شود که سخنان وحشت انگیز بعضی از شیاطین که مسلمانان را از اجتماع لشکر قریش می ترساندند، نه تنها ترس و وحشتی در آنها ایجاد نکرد بلکه به ایمان و میزان توکل آنها افزود، چرا که ترس و جبن ریشه شیطانی دارد، در حالی که شجاعت دارای ریشه ایمان است و مومن نیز با اتکا به همین اصل و توکل بر قدرت خدا در همه صحنه ها پیروز می شود.

آثار و پیامدهای «شجاعت» از ديدگاه اخبار و احاديث بسيارند از جمله اينكه: شجاعت زينت است و ترس عيب است. سخاوت و شجاعت صفات شريفى هستند كه خداوند سبحان آنها را در وجود كسانى كه دوستشان دارد و آزموده است قرار مى‏ دهد، افراد شجاع و با شهامت و سخاوتمند كانون بزرگوارى و مركز نيكى هستند. همچنین امام علي(ع) در مورد فرماندهان بزرگ لشكرش مسئله شجاعت و شهامت را از اصول اساسى و صفات برجسته انسانى شمرده است.