آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آثار و پیامدهای «شجاعت» از ديدگاه اخبار و احاديث بسيارند از جمله اينكه: شجاعت زينت است و ترس عيب است. سخاوت و شجاعت صفات شريفى هستند كه خداوند سبحان آنها را در وجود كسانى كه دوستشان دارد و آزموده است قرار مى‏ دهد، افراد شجاع و با شهامت و سخاوتمند كانون بزرگوارى و مركز نيكى هستند. همچنین امام علي(ع) در مورد فرماندهان بزرگ لشكرش مسئله شجاعت و شهامت را از اصول اساسى و صفات برجسته انسانى شمرده است.

آثار و پيامدهاى «شجاعت» از ديدگاه اخبار و احاديث اسلامى از این قرارند:
1. در فرمان مالك اشتر - كه «جامع‏ ترين فرمان الهى سياسى» براى كشوردارى است - در موارد متعدّدى به اين مسئله اشاره فرموده است. در يك جا به مالك هشدار مى‏ دهد كه افراد ترسو و حريص را جزء مشاوران خود قرار ندهد. در مورد فرماندهان بزرگ لشكر (يا همه معاونان و كارگزاران) مى‏ فرمايد: «ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِى الْمُرُوآتِ وَ الْاحْسَابِ وَ اَهْلِ الْبُيُوتَاتِ الصَّالِحَةِ وَ السَّوَابِقِ الْحَسَنَةِ ثُمّ اَهْلِ النَّجْدَةِ وَ الشَّجَاعَةِ وَ السَّخاء وَ السَمَاحَةِ، فَاِنَّهُمْ جِمَاعٌ مِنَ الْكَرَمِ وَ شُعَبٌ مِنَ الْعُرْفِ»(1)؛ (رابطه خود را با افراد باشخصيّت و اصيل و خاندان‏ هاى صالح و خوش سابقه برقرار ساز، سپس با افراد شجاع و با شهامت و سخاوتمند و بزرگوار همكارى داشته باش، چرا كه آنها كانون بزرگوارى و مركز نيكى هستند!). در اينجا امام(عليه السلام) مسئله شجاعت و شهامت را از اصول اساسى صفات برجسته انسانى‏ و فرماندهان لشكر يا كارگزاران به طور عام شمرده است.
2. در حديث ديگرى از همان حضرت(علیه السلام) مى‏ خوانيم: «الشَّجَاعَةُ زَيْنٌ، الْجُبْنُ شَيْنٌ»(2)؛ (شجاعت، زينت است و ترس، عيب است).
3. و نيز همان حضرت(علیه السلام) در حديث ديگرى مى‏ فرمايد: «السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ غَرَائِزٌ شَريِفَةٌ يَضَعُهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ فِى مَنْ اَحَبَّهُ وَ اِمْتَحَنَهُ»(3)؛ (سخاوت و شجاعت صفات شريفى هستند كه خداوند سبحان آنها را در وجود كسانى كه دوستشان دارد و آزموده است قرار مى‏ دهد).
4. پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) در مقام ذكر افتخارات اهل بيتش، هفت صفت را ذكر مى‏ كند كه يكى از آنها شجاعت است.(4) و در جاى ديگر افتخارات خود و خاندانش را در دو چيز خلاصه مى‏ كند كه باز يكى از آنها شجاعت است.(5)
5. در حديث «ليلة المبيت» (شبى كه حضرت علي(عليه السلام) به جاى پيامبر(صلى الله عليه و آله) در بسترش خوابيد تا آن حضرت هجرت به مدينه را آغاز كند) مى‏ خوانيم: «صبحگاهان هنگامى كه محاصره كنندگان خانه پيامبر(صلى الله عليه و آله) به درون خانه ريختند و به سوى بستر حمله كردند، على(عليه السلام) را به جاى پيامبر(صلى الله عليه و آله) در بستر ديدند و با سخنان زشتى نسبت به مقام والاى على(عليه السلام) اهانت كردند، امام(عليه السلام) فرمود: اين سخنان را درباره من مى‏ گوييد در حالى كه خداوند افتخارات بزرگى به من داده و از جمله آنها اين افتخار را ذكر فرمود كه: «وَ مِنَ الشَّجَاعَةِ مَا لَوْ قُسِّمَ عَلَى جَمِيعِ جُبَنَاءِ الدُّنْيَا لَصَارُوا بِهِ شَجْعَاناً»؛ (خداوند آن قدر شجاعت به من عطا فرموده كه اگر بر تمام افراد ترسو و جبان دنيا تقسيم شود همه شجاع خواهند شد!)».(6)
6. در خطبه معروف امام سجّاد على بن الحسين(عليهما السلام) در شام نيز مى ‏خوانيم كه امام(عليه السلام) در آغاز خطبه تكان دهنده و تاريخيش فرمود: «اَيُّهَا النَّاسُ: اُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ اُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الَمحَبَّةَ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ»(7)؛ (اى مردم! خداوند شش موهبت به ما عطا فرموده و به هفت چيز ما را برترى داده است، آن شش‏ موهبت عبارت است از علم، بردبارى، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبوبيّت در دل هاى مؤمنان!).
7. اين بحث را با حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) پايان مى‏ دهيم - هر چند سخن در اين زمينه بسيار است - ايشان فرمود: «گروهى از اسيران را خدمت پيامبر(صلى الله عليه و آله) آوردند، پيامبر(صلى الله عليه و آله) [به خاطر جناياتى كه آنها انجام داده بودند] دستور قتل آنها را صادر كرد به استثناى يك نفر، آن فرد تعجّب نمود و عرض كرد چگونه مرا از ميان همه آنها آزاد كردى؟! فرمود: جبرئيل از سوى خدا اين خبر را به من داده است كه تو داراى پنج صفت هستى كه خدا و پيامبرش(صلى الله عليه و آله) آنها را دوست دارند؛ «الْغِيرَةُ الشَّدِيدَةُ عَلَى حَرَمِكَ، وَ السَّخَاءُ، وَ حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ الشَّجَاعَةُ»؛ (غيرت شديد نسبت به ناموست، و سخاوت، و حُسن خُلق، و راستگويى و شجاعت!). هنگامى كه آن مردِ اسيرِ آزاد شده اين سخن را شنيد اسلام آورد و در زمره مسلمانان شايسته قرار گرفت».(8)
از احاديث بالا ارزش والاى اين فضيلت اخلاقى كاملاً روشن مى ‏شود و اهمّيّتى را كه اسلام براى آن قائل است در لا به‏ لاى اين روايات و احاديث نمايان است.(9)