ایشان می فرمایند: «انسان با ايمان، صبح و شام بر او نمى گذرد؛ مگر اينكه نزد خويش متّهم است. پيوسته از خود عيب مى گيرد [و خود را نقد مى كند] و براى خود طالب تكامل و فزونى است»؛ چون يكى از موانع راه تكامل انسان، حُبّ ذات است كه عيوبش را در نظرش زيبا و ضعفها را نقاط قوّت نشان مى دهد؛ بنابراين اگر كسى بخواهد راه كمال را بپويد بايد نسبت به خويشتن بدبين باشد و همواره در برابر صفات و اعمالش بر كرسى نقد بنشيند تا پرده هاى حُبّ ذات را كنار زند و واقعيت خويش را آن گونه كه هست ببيند.

امام علي(ع) در ارتباط با نحوه رفتار با «زنان» می فرماید: «از مشاوره با زنان [كم خِرَد] بپرهيز كه رأى آنها ناقص و تصميمشان سست است، و از طريق حجاب، ديده آنها را از ديدن مردان بيگانه باز دار؛ زيرا تأكيد بر حجاب، آنها را سالم تر و پاك تر نگاه مي دارد، بيرون رفتن آنها بدتر از آن نيست كه افراد غير مطمئن را به آنها راه دهى، اگر بتوانى كه آنها غير از تو ديگرى را نشناسند چنين كن، و به زن بيش از كارهاى خودش را وامگذار؛ زيرا او مانند شاخه گل است نه خدمتگزار، به جهت احترام او، ديگرى را احترام مكن، در جايى كه نبايد غيرت به خرج دهى اظهار غيرت نكن؛ زيرا غيرت بى جا و سوء ظنِّ نادرست، زن پاكدامن را به آلودگى سوق مى دهد».

«ترس» در انسان از عوامل متعددي نشات می گیرد: اول: ضعف ايمان و سوء ظنّ به خدا؛ زيرا افراد با ايمان داراى توكّل و اميد به لطف خداوند و معتقد به وعده‏ هاى او هستند و چنين كسانى هرگز سست و زبون نخواهند شد. دوم: عدم آگاهى و جهل که در بسيارى از اوقات سبب ترس مى‏ شود، زیرا انسان از اشخاص و جانداران و موجوداتى كه درست آنها را نمى‏ شناسد مى‏ ترسد. سوم: بروز حوادث تلخ و ناگوار كه غالباً سبب مى‏ شود تا انسان ها به نوعى از ترس گرفتار شوند؛ زيرا اين حوادث تلخ ذهنيّت ‏هاى ترس‏ آلودى در انسان به وجود مى ‏آورد و ... .

درمان صفت رذیله «ترس» از راه های مختلفی امکانپذیر است؛ نخست انديشيدن در ثمرات شوم و آثار زيانبار آن است؛ زیرا هنگامى كه افراد ترسو، آثار نكبت‏ بار ناشى از ترسِ بى‏ جا و محروميّتِ حاصل از آن را در زندگى خود يا ديگران مشاهده كنند غالباً به فكر دور ساختن اين رذيله مى‏ افتند. پرداختن به قطع ريشه ‏ها راه مهمّ ديگر براي درمان آن است، هنگامى كه ابرهاى تيره و تار سوء ظنّ به خدا از آسمان قلبِ انسان كنار رود و خورشيد توكّل بر جان او نور افشان شود ظلمات خيالاتِ واهى - كه انسان را به ترس بي جا مى‏ كشاند - برچيده خواهد شد و ... .

بر اساس روایات معصومین(ع)، ريشه اصلى رذيله اخلاقى «بُخل»، مانند بسيارى از رذايل ديگر، ضعف مبانى ايمان و «معرفة الله» است. در واقع كسى كه خداوند را بر همه چيز قادر مى داند و معتقد است كه ريشه تمام خيرات و بركات، ذات پاك حق تعالى است، بايد به طور قطع به وعده هاى الهى در مورد آثار مادى و معنوى «انفاق» در راه خدا اعتقاد داشته باشد كه با اين اعتقاد، امكان ندارد گرفتار اين خوى زشت گردد.

«سخاوت» مانند ديگر فضايل اخلاقى، با تعليم و تربيت و انديشه و تفكّر و تمرين و ممارست حاصل مى شود. انسان بايد بداند كه اموال و ثروت ها، امانت هاى الهى هستند و هيچ كدام دوام و بقايى ندارند و بايد با بذل و بخشش، آن را در صندوق امانت الهى ذخيره كرد. از نظر عملى نیز هر قدر تمرين و ممارست بيشترى در اين زمينه شود، توفيق زيادترى در به دست آوردن اين فضيلت اخلاقى حاصل مى گردد؛ زيرا تكرار اعمال سخاوتمندانه به تدريج به صورت عادت و سرانجام به يك ملكه اخلاقى مبدل خواهد گرديد.

آیات و روایات پر است از آثار سوء «حرص» در زندگی فردی و اجتماعی بشر، مانند: حریص همچون فقیران زندگی می کند و همچون فقیران می میرد، ولی در قیامت همچون اغنیا محاسبه می شود. حرص انسان را به هلاکت می افکند؛ زیرا شخص حریص به خاطر دلباختگی به دنیا خطرات اطراف خود را نمی بیند، زمینه را برای آلودگی به انواع گناهان همچون دروغ و خیانت و غصب حقوق دیگران فراهم می کند، حریص اموالی را می اندوزد که زحمتش از آن او و سود و منفعتش از آن دیگران است.

همیشه برای درمان اساسی یک بیماری باید به سراغ عوامل و ریشه های آن رفت. از دیدگاه متون اسلامی یکی از ریشه های حرص، سوء ظن به خدا و عدم توکل بر اوست. هنگامی که پایه های ایمان در وجود انسان متزلزل گردد صفات رذیله بی شماری مثل حرص به سراغ انسان می آید. پس با تقويت پايه‏ هاى ايمان بايد به مقابله با آن برخاست. از ديگر ریشه های حرص، جهل و بی خبری نسبت به پیامدهای آن است. اگر انسان بداند حرص چه عواقب دردناکی در دنیا و آخرت برایش دارد، قطعاً در روح او اثر می گذارد و باعث بیداریش می شود.

در احاديث اسلامى از «جُبن و ترس» نکوهش بسیاری شده است؛ مانند: انسان با ايمان نه ترسوست و نه حريص و نه بخيل، ترس و حرص و بُخل، صفات زشتى هستند كه در سوء ظن به خداوند سبحان خلاصه مى شود، هرگز با انسان ترسو مشورت نكن؛ چرا كه تو را از كارهاى مهم باز مى‏ دارد و موضوعات كوچك را در نظر تو بزرگ جلوه مى‏ دهد و ...