در روايات اسلامى شرايط و صفاتى  براى قاضى لازم دانسته شده كه به «شرايط كمال» معروف است و در عهدنامه مالك اشتر به آنها اشاره شده است. افضليت، پرحوصله بودن، سعه صدر، عدم لجاجت، تسليم در برابر حق، طمع نداشتن، قناعت نكردن به بررسى سطحى، از همه محتاط تر بودن، پافشارى در تمسك به دليل، خسته نشدن از تكرار مراجعات شكايت كنندگان، شكيبایی، قاطعيت، فريب نخوردن از ستايش متملّقان و مكفى المؤونه بودن از بيت‌المال از شرائط مهم برای قاضی است.

در احاديث اسلامى براى كارگزاران حكومت شرايط بسيار سنگينی قرار داده شده است. داشتن علم و آگاهى در بالاترين سطح، سعه صدر، آگاهى بر مسائل زمان، رعايت عدالت و عدم تبعيض در ميان مردم، توجّه به پاداش نيكوكاران و گذشت گنهكارانى كه اميد به توبه آن ها مى رود، يكسان ديدن منافع مردم و خويش، پيوند عاطفی با مردم، دورى از بخل، جهل و نادانى، جفا و ستم، دورى از سازش كارى و هماهنگى با اهل باطل و نگريستن به چشم امانت نسبت به مقام و منصب خويش از شرائط كارگزاران است.

امام علی(ع) در بیان شیوه به دست آوردن رأی صحیح می فرماید: «كسى كه از آراء مختلف استقبال كند موارد خطا را خواهد شناخت»، حكما، متكلمان و فقهاى ما همواره در مسائل نظرى با پرداختن به نقل اقوال و دلایل آنها و بررسى ضعف ها و قوت ها، قول برتر را انتخاب مى كنند؛ حتى گاه به بررسی اقوال كسانى می پردازند كه با آنها اختلاف مذهبى دارند. در واقع سخن امام(ع) هشدارى است به افراد متعصب، لجوج و مستبد كه گاه حاضر نيستند حتى سخنان ديگران را بشنوند، و از سویی روشنگر مساله آزادى و سعه صدر در مسائل علمى است.

امام علی(ع) «سعه صدر» را یکی از ویژگی های رهبری دانسته و می فرماید: «وسيله رياست، سعه صدر است»، در واقع یک رهبر همواره با مخالفت ها و مشكلات ناخواسته ای مواجه می شود که اگر دارای «سعه صدر» و بردبارى توأم با تدبير و خونسردى همراه با شجاعت نباشد ادامه كار براى او بسيار مشكل خواهد شد. از روشن ترين مصاديق «سعه صدر»، فرمان عفو عمومى پيامبر(ص) در داستان فتح مكه و «سعه صدر» امام علی(ع) در برابر خوارج است. البته بايد مواظب بود كه «سعه صدر» و خويشتن دارى با مسامحه و سهل انگارى اشتباه نشود.

امام علي(ع) درباره لزوم داشتن صبر و استقامت می فرماید: «خويشتن را بر استقامت در برابر مشكلات عادت ده كه شكيبايى در راه حقّ، اخلاق بسيار نيكويى است». بايد دانست بسيارى از فضائل اخلاقى جز با رياضت نفس و عادت دادن خويش حاصل نمى گردد و از آنجا كه صبر و استقامت در برابر مشكلات خميرمايه تمام پيروزى هاست و طبق بعضى از روايات صبر نسبت به ايمان همچون سر است نسبت به تن، بايد به هر قيمتى كه شده آن را به دست آورد.

خداوند می فرمايد: «بدى را با نيكى دفع كن تا دشمنان سرسخت هم چون دوستان صميمى گردند». البته اینکار (دفع بدی با نیکی) شيوه های مختلفى دارد كه يكى از آنها نرمى و خوش رويى در برابر دشمنان سرسخت است كه در بسيارى از مواقع، آنان را تبدیل به دوستان مهربان مى کند. البته درک اين مرحله از حسن خلق احتياج به سلطه كامل بر نفس دارد و تنها با داشتن خودسازى، سعه صدر كافى و ريشه کن سازی انتقام جويى در وجود خويش می توان چنين كارى را انجام داد.

«عجله» اين خوى ناپسند، مانند بسيارى از رذايل ديگر، قبل از هر چيز از هوی پرستى سرچشمه مى گيرد. همچنین حبّ دنيا كه سرچشمه خطايا و معاصى است، كمى ظرفيت و سعه صدر، جهل و نادانی، تسویلات شیطان و تزئینات او و فريب هاى دوستان نادان و ...، از سایر عوامل شتابزدگى و عجله می باشد.

امام علی(ع) در راستای رفع مزاحمت برخی دوستان می فرماید: «برادرت را با نيكى كردن به او سرزنش كن و شر وى را از راه بخشش دور ساز». از این رو امام(ع) پس از جنگ جمل نه انتقامى از آتش افروزان جنگ جمل گرفت و نه اموال آنها را به غنيمت برداشت؛ بلكه فرمان عفو صادر فرمود و همسر پيامبر(ص) را كه آتش افروز اصلى جنگ بود با احترام كامل به مدينه باز گرداند. از سویی رفتار پیامبر(ص) پس از فتح مکه نيز الگوی روشنی بر این مطلب است. در سیره آن حضرت نقل شده: «بدى را به بدى جزا نمى داد؛ بلكه مى بخشيد و صرف نظر مى كرد».