دعا نقش بسيار مؤثّرى در تربيت نفوس انسانى و سوق آنها به مراتب كمال دارد. «دعا» همچون باران بهارى است كه سرزمين دلها را سيراب و شكوفه‏ هاى ايمان و اخلاص و عشق و عبوديّت را بر شاخسار روح آدمى ظاهر مى ‏سازد! دعا عامل مهمّى براى تربيت و پرورش روح انسان است؛ دعا نور اميد بر دل مى ‏پاشد، در مشكلات به انسان نيرو مى‏ بخشد، نشاط و شادابى روح و دل را تضمين مى‏ كند و در برابر مصائب زندگى به انسان پايدارى و تحمّل مى‏ دهد. 

برای مقابله با «ناامیدی» و «یأس» از «مغفرت الهی» چندین عامل مؤثّر وجود دارند که مهمترین آنها عبارتند از: 1- توجّه به رحمت و مغفرت الهی: این گونه از تأمل و تفکر، جایگاه الطاف پنهان و پیدای ذات مقدس الهی را برای آدمی روشن می کند و شایسته نبودن یأس از درگاهش را برجسته تر می نماید و گشوده بودن در توبه و استغفار را نوید می دهد. 2- به تاخیر نیانداختن توبه و استغفار: لازم است آدمی بعد از معصیت به سرعت از آن توبه کند و با ابراز پشیمانی از آن عمل ناشایست، خواستار رحمت و مغفرت الهی باشد. این توبه باید بازگشتی حقیقی و از اعماق جان آدمی به سوی خداوند باشد نه صرفا لقلقه زبان. 3- جبران مافات بعداز توبه: آدمی باید تا آنجا كه در توان دارد، آثار سوء گناهان گذشته را از درون و برون وجود خويش برچيند و اگر حقوق از دست رفته اى در این میان قابل جبران است، جبران نمايد. 4- مداومت بر توبه و عمل صالح: استقرار در مسیر توبه ملزوماتی دارد که یکی از مهم ترین آنها «مداومت» بر اعمال صالح و خداپسندانه و پرکاری و عمل گرایی مثبت در مسیر سازندگی روح و خدمت به خلق است. 5- الگوگیری از صبر و خستگی ناپذیری انبیاء و اولیاء و مردان الهی: مطالعه و اندیشیدن در زندگی سراسر صبر و توکّل انبیاء و اولیای الهی، تحمّل مسیر بازگشت به آغوش رحمت الهی را بسیار آسان می نماید.

درمان صفت رذیله «ترس» از راه های مختلفی امکانپذیر است؛ نخست انديشيدن در ثمرات شوم و آثار زيانبار آن است؛ زیرا هنگامى كه افراد ترسو، آثار نكبت‏ بار ناشى از ترسِ بى‏ جا و محروميّتِ حاصل از آن را در زندگى خود يا ديگران مشاهده كنند غالباً به فكر دور ساختن اين رذيله مى‏ افتند. پرداختن به قطع ريشه ‏ها راه مهمّ ديگر براي درمان آن است، هنگامى كه ابرهاى تيره و تار سوء ظنّ به خدا از آسمان قلبِ انسان كنار رود و خورشيد توكّل بر جان او نور افشان شود ظلمات خيالاتِ واهى - كه انسان را به ترس بي جا مى‏ كشاند - برچيده خواهد شد و ... .

در سوره «کهف» به داستان حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع) اشاره شده است. در این داستان حضرت موسى(ع) در يك مأموريت ويژه، به دنبال فراگيرى بخشى از علوم، نزد حضرت خضر(ع) آمد؛ علومى كه مربوط به اسرار و حقايق مخفى جهان و زندگى انسان ها بود كه بايد پيامبر اولواالعزمى همانند حضرت موسى(ع) لااقل بخشى از آن را فراگيرد. ولی حضرت موسی(ع) نتوانست بهره زیادی از دانش حضرت خضر(ع) به دست آورد چرا که با عجله و شتاب در قضاوت خویش، خود را از دانش عظیم ايشان محروم نمود.

انبیاء نیز بسیاری از کمالات را در دنیا و در بوته آزمایشات الهی به دست می آورند. هر انسانی کمال ویژه خود را دارد و مدارج کمال برای انسانهای مختلف متفاوت است؛ کسانی که زمینه و بهره بیشتری از مقدمات و استعدادهای معنوی دارند، هدفهای تعالی بالاتری برای آنها تعیین می شود. بنابراین از آنجا كه نظام حيات در جهان هستى نظام تكامل و پرورش است، تمامى موجودات زنده این مسير را مى‏ پيمايند. طبق اين قانون عمومى، همه مردم آزمايش می شوند تا استعدادهای نهفته در وجودشان شكوفا شوند. هر فردی به تناسب شخصيت خود در بوته آزمايش قرار می گيرد؛ تا در روند حركت خويش به تكامل راه یابد.
علاوه بر بحث تکامل، ابتلاء انبیای الهی حکمت های دیگری نیز دارد؛ پیامبران الهی باید در هر زمان برای مقابله با جریانات و حوادث گوناگون از آمادگی کافی برخوردار باشند؛ آزمايش های گوناگون، فراز و نشيب ها و سختي های زندگی، سبب ایجاد روحيه مقاومت و بالا رفتن تحمّل این مردان الهی در مسیر تبلیغ می شود. ضمن اینکه به وسیله این امتحانات، برتری و فضیلت انبیای الهی بر همگان روشن می گردد و با مردم اتمام حجت می شود که موفقیت در برابر امتحانات الهی ممکن و شدنی است.