خشم مقدس در کنترل عقل و شرع قرار دارد، در حالی که خشم شيطانى، در كنترل هوا و هوس قرار دارد. از سوی دیگر، خشم مقدس توأم با برنامه و هدفی مقدس است، در حالى كه خشم شيطانى برنامه و هدف مقدسى ندارد. همچنین خشم مقدس دارای حدود معينى است، در حالى كه خشم شيطانى هيچ حد و مرزى را نمى شناسد. امام صادق(ع) می فرماید: «خشمگينی مومن او را از دائره حق خارج نمى كند، و خشنودی نیز او را در باطل وارد نمى سازد».

راغب مي گوید: جدل و جدال از «جَدَلْتُ الْحَبْلَ»؛ (طناب را محكم تابيدم) گرفته شده، گويى كسى می خواهد با سخنان ستيزه جويانه، طرف مقابل را با زور از عقائدش دور سازد. برخی دیگر، جدال را به معنى تلاش برای زمين زدن ديگرى دانسته اند. البته جدال بر دو گونه است، جدال به حق که ممدوح است و پيامبر(ص) مأمور به آن شده بود، و نوع مذموم آن، جدال به باطل است كه افراد لجوج، به انکار روشن ترينِ دلايل مى پردازند.

امام علي(ع) مي فرمايد: «متقين علاقه شديدى در كسب علم و دانش دارند». آنها با اینکه عالمند؛ ولی حریص به کسب علم هستند. حرص به امور معنوی، علم و رستگارى خود و جامعه حرص پسندیده است؛ چراکه خداوند پیامبر(ص) را حریص بر هدایت مردم معرفی می کند: «رسولی که حريص است بر اسلام آوردن و هدايت شما».

حرص به معناى علاقه زیاد به چيزى است. اگر حرص در امور دنیوی باشد مذموم است؛ قرآن یهود را به همین خاطر مذمت می کند و می فرماید: «مى يابى آنها را حريص ترين مردم به زندگى دنيا». ولی اگر حرص به امور معنوی، علم و رستگارى خود و جامعه باشد، خوب است. چرا که خداوند پیامبر(ص) را حریص بر هدایت مردم معرفی می کند: «رسولی که حريص است بر اسلام آوردن و هدايت شما».

اميد و آرزو موجب حرکت انسان می شود. امام علی(ع) می فرماید: «اميد و آرزو رفيق انسان است». بنابراین آرزو ذاتاً بد نيست بلکه آنچه مذموم است طولانى بودن اميد و آرزو است؛ زیرا آرزوى طولانى مثل سرابى است كه بيننده را فريب مى دهد و انسان را نااميد و محروم مى سازد و موجب هدر رفتن نیروی انسان و خرابی عملش می شود.

«حسد» به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد؛ بنابراين كار حسود يا ويرانگرى است، يا آرزوى ويران شدن بنيان‏ نعمتهايى است كه خداوند به ديگران داده است، خواه آن سرمايه و نعمت به او منتقل شود يا نه! و نقطه مقابل حسد، «غبطه» است، به اين معنا كه انسان آرزو كند كه نعمتى همانند ديگران يا بيشتر از آنها داشته باشد، بى آنكه آرزوى زوال نعمت كسى را داشته باشد.

طبق آیه 11 سورا اسراء انسان به خاطر دستپاچگی و عدم مطالعه کافی و هوی و هوس و... در کارها عجله می کند و ذاتا عجول است. در روایات هم عجله باعث ندامت و هلاکت، و با تأنی و تفکر انجام دادن کار موجب سلامت دانسته شده. از طرفی هم به تعجیل در کار خیر سفارش شده. در نتیجه عجله مذموم آن است که: در بررسى و مطالعه جوانب کار عجله شود، اما عجله ممدوح آن است که: بعد از تصمیم گیرى لازم، در اجرای کار خیر درنگ نشود.

آنچه از نظر اسلام مذموم است غرق شدن در آروزهای دور و دراز و فراموشی اهداف اصلی حیات و آخرت است و گرنه آرزوهای منطقی در حد قدرت و نیاز انسان و برنامه ریزی و عاقبت اندیشی نه تنها مورد تأیید اسلام است بلکه انگیزه اصلی حرکت و تلاش انسان نیز می گردد.

واژه «تقلید» از مادّه «قَلْد»، در اصل به معناى تابيدن طناب است؛ و پيروى از ديگرى را از اين نظر «تقليد» مى نامند كه سخن او را همچون قلاّده اى بر گردن خويش مى نهند، و يا مسؤوليت را همچون قلاده اى بر گردن كسى مى نهند كه از او پيروى مى كنند. پيروى از ديگران كه نامش تقليد است؛ گاه مذموم است و گاه ممدوح.

«استكبار» دو معنا دارد: 1- ممدوح: تلاش برای آماده سازی شرايط لازم براى بزرگى. 2- مذموم: شخص «بزرگى» را به خود ببندد بى آن كه شايسته آن باشد. در قرآن نیز این معنا مذمت شده است. البته گاه قرآن، مستكبران را در مقابل ضعفاء قرار داده؛ اشاره به اين كه برترى جويى آنها به خاطر قوّت جسمانى يا مال و ثروت بوده است. «استضعاف» نیز در قرآن به دو معنا به کار رفته: 1- ضعفى كه از سوى مستكبران بر گروهى تحميل مى شود. 2- کسانی كه بر اثر جهل و نادانى و تعصّب، چشم و گوش بسته دنبال رهبران گمراه حركت مى كنند.