آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اميد و آرزو موجب حرکت انسان می شود. امام علی(ع) می فرماید: «اميد و آرزو رفيق انسان است». بنابراین آرزو ذاتاً بد نيست بلکه آنچه مذموم است طولانى بودن اميد و آرزو است؛ زیرا آرزوى طولانى مثل سرابى است كه بيننده را فريب مى دهد و انسان را نااميد و محروم مى سازد و موجب هدر رفتن نیروی انسان و خرابی عملش می شود.

امام علي(عليه السلام) در بخشي از خطبه متقين در بيان اوصاف آنها مي فرمايد: «تَرَاهُ قَرِيباً اَمَلُهُ»؛ (آرزوهايشان را نزديك و غير طولانى مى بينى). از صفاتى كه مولى علی(عليه السلام) براى پرهيزکاران مى شمارند طولانى نبودن آمال و آرزوهاى آنها است. مولى امل و آرزو و اميد به آينده را نفى نمى كنند، بلكه طول آن را مذّمت مى كنند.
اصل اميد و آرزو، موتور محرّك وجود انسان است، يعنى انسان زنده، داراى اميدها و آرزوها است، چرخ وجود انسان را اميدها به حركت درمى آورد، آرزوها ذاتاً بد نيست؛ بلكه طول امل و آرزوى دور و دراز ناپسند است.
در روايتى از رسول گرامى(صلی الله علیه و آله) آمده كه فرمودند: «اَلاَمَلُ رَحْمَةٌ لِاُمَّتِى وَ لَو لَا الاَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَ لَاغَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً»(1)؛ (اميد و آرزو رحمتى براى امّت من است و اگر اميد نبود هيچ مادرى فرزندش را شير نمى داد و هيچ باغبان و نشاننده درخت، درختى نمى نشاند).
نقل شده است كه: «حضرت عيسى بن مريم(عليهما السلام) نشسته بودند و پيرمردى با بيل كار مى كرد و زمين را شخم مى زد. حضرت عيسى(عليه السلام) فرمودند: خدايا، اميد را از او بگير، هماندم پيرمرد بيل را كنار گذاشته و خوابيد. پس از مدتى حضرت فرمود: خدايا اميد را به او برگردان بلافاصله پيرمرد بلند شد و شروع به كار كرد، حضرت نزد او آمده و از او پرسيد، اين چه جريانى بود از تو ديدم؟ گفت: كار مى كردم ناگهان نفسم به من گفت: تا كى كار مى كنى؟ تو پير و فرسوده شده اى، بيل را رها كرده و خوابيدم. سپس نفس به من گفت به خدا قسم تو ناگزيرى از زندگى مادامى كه زنده اى، پس بلند شدم و بيل را به دست گرفتم».(2)
مولى نيز مى فرمايند: «اَلاَمَلُ رَفِيقٌ مُونِسٌ»(3)؛ (اميد و آرزو، رفيق و مأنوس انسان است). امام چهارم از خدا اميدى را مى خواهند كه متناسب و معقول باشد(4) نه اين كه طولانى باشد؛ كه آرزوى طولانى مثل سرابى است كه بيننده را فريب مى دهد و كسى را كه به او اميد و دل بسته نااميد و محروم مى سازد.(5)
پس آنچه مذموم است طولانى بودن اميد و آرزوها است. نيروهاى انسان محدود است؛ عمر، نيروى عقل، توان بازو و قدرت محدود است، حال اگر دامنه آرزوها نامحدود شد، اگر تمام نيروى جسمى و فكرى را خرج اين آرزوها كنيم به اينها نمى رسيم، به كارهاى ديگر هم نمى رسيم، و دقیقا به همین خاطر است كه مولى مى فرمايد: «مَنْ طَالَ اَمَلُهُ سَاءَ عَمَلُهُ»(6)؛ (كسى كه آرزويش طولانى شد عملش بد مى شود)؛ زيرا نيروها را به هدر مى دهد و آن گونه كه بايد نيرو صرف يك عمل كند نمى كند.(7)