آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حسد» به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد؛ بنابراين كار حسود يا ويرانگرى است، يا آرزوى ويران شدن بنيان‏ نعمتهايى است كه خداوند به ديگران داده است، خواه آن سرمايه و نعمت به او منتقل شود يا نه! و نقطه مقابل حسد، «غبطه» است، به اين معنا كه انسان آرزو كند كه نعمتى همانند ديگران يا بيشتر از آنها داشته باشد، بى آنكه آرزوى زوال نعمت كسى را داشته باشد.

«حسد» كه در فارسى از آن تعبير به «رشك» مى‏ شود به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد. بنابراين كار حسود يا ويرانگرى است، يا آرزوى ويران شدن بنيان‏ نعمتهايى است كه خداوند به ديگران داده است، خواه آن سرمايه و نعمت به او منتقل شود يا نشود. بنابراين بدترين نوع حسد آن است كه انسان نه فقط آرزوى زوال نعمت ديگران داشته باشد؛ بلكه در مسير آن گام بردارد، خواه از طريق ايجاد سوء ظنّ و بدبينى نسبت به «محسود» يعنى كسى كه مورد حسد واقع شده است باشد يا از طريق ايجاد مانع در كار او و اين نوع حسد حاكى از خباثت شديد درونى حسودان است.

مرحله ساده ‏تر آن است كه هدفش به چنگ آوردن آن نعمت است از طريق سلب كردن آن از ديگران گرچه اين هم از رذايل و صفات زشت است، ولى به شدّت نوع قبل نيست. باز مرحله پايين ‏تر آن است كه تنها آرزوى سلب نعمت از ديگرى كند بى آنكه كمترين سخنى بگويد و كوچكترين گامى در اين راه بردارد. به هر حال نقطه مقابل حسد، «غبطه» است و آن اين است كه انسان آرزو كند كه نعمتى همانند ديگران يا بيشتر از آنها داشته باشد، بى آنكه آرزوى زوال نعمت كسى را داشته باشد. ولى بعضى معتقدند كه «غبطه» نيز نوعى حسد است و حتّى حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) به عنوان شاهد نقل كرده ‏اند.(1)

امّا روشن است كه اين سخن در صورتى است كه حسد را به معنى وسيعى تفسير كنيم،‏ تا مقايسه نعمت‏ هاى خويش با ديگران را شامل شود كه در واقع يك نزاع لفظى است و معروف همان است كه در بالا گفته شد. به هر حال حسد صفتى است مذموم و نكوهيده در حالى كه «غبطه» نه تنها مذموم نيست؛ بلكه پسنديده و مايه ترقّى و پيشرفت است همان گونه كه «طريحى» در «مجمع البحرين» مادّه حسد آورده است. در حديثى از امام صادق(علیه السلام) مى‏ خوانيم: «اِنَّ الْمُؤْمِنَ يَغْبُطُ وَ لَا يَحْسُدُ، وَ الْمُنَافِقُ يَحْسُدُ وَ لَا يَغْبُطُ»(2)؛ (مؤمن غبطه مى‏ خورد؛ ولى حسد نمى ‏ورزد، امّا منافق حسد مى ‏ورزد؛ ولي غبطه نمى‏ خورد).(3)