خطوط مهمي كه «حديث ثقلين» براي مسلمانان ترسيم كرده عبارتند از: همراهي و جدايي ناپذيري قرآن و اهل بيت(ع)، پيروى بدون قيد و شرط از آنها، معصوم بودن اهل بيت(ع) از خطا و اشتباه، همراهي آنها در تمام ادوار تاريخ با مسلمين، گمراهی براي کسی که از ایشان جدا شود و يا از آنها پيشى گیرد.

در تعريف تقليد مى گويند: «تقلید عبارت است از قبول گفتار ديگرى بدون دليل تفصيلى» و گاه بعضى آن را توسعه داده، و پيروى عملى را نيز جزء آن دانسته اند. از سویی تقلید در صورتى مى تواند ممدوح باشد كه از يك سو شخص مورد تقليد داراى دو شرط اصلی «آگاهی و صداقت» باشد. از سوى ديگر موضوع مورد تقليد بايد از موضوعات «تخصّصى» باشد تا تقليد در آن جايز گردد، امّا در مسائل عمومى، هركس بايد به سهم خود تحقيق كند. از سوى سوم مقلِّد نيز نبايد قادر به استنباط باشد، زیرا در صورت توانایی در استنباط، تقليد ممنوع است.

آیه نخست در صلح حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شده است، آنجا که پیامبر(ص) به على(ع) فرمود در صلح نامه بنویس: بسم اللّه الرحمن الرحیم...، و مشرکان گفتند: ما رحمان را نمى شناسیم. آیه دوم در پاسخ به مشرکان نازل شد که به پیامبر(ص) گفتند: اگر دوست دارى از تو پیروى کنیم این کوه ها را به وسیله قرآنت عقب بران و زمین را بشکاف و چشمه ها و نهرهائى در اینجا پدید آور، مردگان ما را زنده کن تا از او سؤال کنیم... .

خداوند در مذمت یهود و نصارا می فرماید: «مسيح(ع) را معبود خود پذيرفتند، در حالى كه دستور داشتند خدای يكتا را بپرستند». در واقع آنان اعتقاد به الوهيت راهبان خود نداشتند؛ اما قرآن از واژه «اله» در مورد آنان استفاده می کند؟ از امام باقر و امام صادق(ع) روایتی نقل شده که می فرمایند: «به خدا سوگند آنها براى پيشوايان خود نه روزه گرفتند، بلكه آنان حرامى را براى آنها حلال، حلالى را حرام كردند، و آنها پيروى نمودند». از این رو پيروى و اطاعت از كسانى كه بر خلاف حكم الهى فرمان مى دهند نوعى شرك است.

ظاهر آیه 62 سوره بقره که اجر غیر مسلمانانی را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و عمل صالح انجام می دهند، محفوظ می داند با آیه 85 سوره آل عمران که می فرماید: هر کس دینى غیر از اسلام براى خود انتخاب کند پذیرفته نخواهد شد؛ تناقض دارد. اما با دو بیان مفسران درباره آیه اول، این تناقض ظاهری از بین می رود: 1- اگر یهود، نصارى و مانند آنها به محتواى کتب خود عمل کنند مسلماً به پیامبر اسلام(ص) ایمان مى آورند. 2- هر کسى به پیامبر عصر خویش ایمان آورده و عمل صالح انجام دهد اهل نجات است.

واژه «تقلید» از مادّه «قَلْد»، در اصل به معناى تابيدن طناب است؛ و پيروى از ديگرى را از اين نظر «تقليد» مى نامند كه سخن او را همچون قلاّده اى بر گردن خويش مى نهند، و يا مسؤوليت را همچون قلاده اى بر گردن كسى مى نهند كه از او پيروى مى كنند. پيروى از ديگران كه نامش تقليد است؛ گاه مذموم است و گاه ممدوح.

جمعى از قریش از کنار مجلس پیامبر(ص) گذشتند در حالیکه گروهی از مسلمانان کم بضاعت و کارگر، در خدمت پیامبر(ص) بودند. آنها گفتند: خداوند از میان ما اینها را انتخاب کرده؟! آنها را از طرف خود دور کن  شاید ما به تو نزدیک شویم و از تو پیروى کنیم. آیات فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.

این آیات در پاسخ به بت پرستانی نازل شد که به پیامبر(ص) گفتند: آنچه در قرآن درباره مذمت و ترک عبادت بت هاى بزرگ ما وارد شده، قابل تحمل نیست. اگر مى خواهى از تو پیروى کنیم، قرآن دیگرى بیاور و یا این مطالب را تغییر ده.