امام علی(ع) در این بیان حکمت آمیز می فرماید: «حسادت، دليل بيمارى دوستى است». با اين بيان دوستى با حسد جمع نمي شود. در تفاوت ميان حسود و رقيب بايد گفت: حسود منتظر زوال نعمت از ديگرى است ولي رقيب، سعى مى كند خود را به پاى ديگرى برساند بى آنكه بخواهد چيزى از او كاسته شود. دوست واقعى، كسى است كه خواهان پيشرفت و ترقى دوست خود باشد، هرچند تلاش كند خودش نيز به پيشرفت و ترقى برسد، از این رو كسی كه چنين نيست دوست واقعى نيست و يا به بيان امام(ع) دوستى او گرفتار بيمارى است.

راه درمان بیماری «حسد» بر دو قسم است: اول طریق علمی كه شخص حسود بايد روى دو چيز دقّت كند يكى پيامدهای ويرانگر حسد از نظر روح و جسم و ديگر ريشه‏ ها و انگيزه‏ هاى پيدايش حسد. دوم طریق عملی که شخص حسود تا آن جا که ممکن است نسبت به فردى كه مورد حسدش قرار گرفته محبّت كند و تا آنجا كه در اختيار اوست خير و سعادت او را بطلبد و به ديگران نيز همين امور را توصيه كند. به يقين تكرار اين كارها تدريجاً آثار رذيله حسد را از روح او مى‏ شويد و نقطه مقابل آن یعنی نُصح و خيرخواهى جانشین آن خواهد شد.

از جمله نشانه هاي حسود اين است كه هنگامی که بشنود نعمتی به دیگری رسیده غمگین می شود، هر چند آثاری از خود بروز ندهد، گاه فراتر رفته زبان به غیبت و عیبجویی می گشاید، گاه از این هم فراتر رفته به دشمنی و عداوت و کارشکنی بر می خیزد. در آیات و روایات نیز اشارات روشنی در این مورد آمده، از جمله امام علي(ع) می فرمايد: «برای شناخت حسود همین بس که او غمگین شود؛ در حالی که تو شادمان هستی».

«حسد» آثار بسیار زیانباری از نظر فردی و اجتماعی و مادی و معنوی به بار می آورد که از جمله اين كه انسان را از رسیدن به مقامات والا باز می دارد به گونه ای که شخص حسود هرگز نمی تواند از مدیریت بالایی در جامعه برخوردار شود، ریشه های ایمان را می خورد و نابود می کند و انسان را نسبت به علل و حکمت الهی بدبین می سازد و زمینه را برای آلوده شدن به انواع گناهانِ دیگر همچون ظلم، غیبت و تهمت و امثال آن فراهم می کند.

از دیدگاه بزرگان اخلاق، «حسد» داراي دو مرحله است: 1. وجود حسد در درون دل و در اعماق روح، به گونه‏ اى كه انسان آن را كنترل كند و اثرش در گفتار و رفتار او ظاهر نگردد. 2. وجود حسد در درون به گونه‏ اى كه از كنترل او خارج شود و با سخنان و اعمال شيطانى بروز كند و براى انتقام‏ گيرى از محسود و زوال نعمت او تلاش كند. با استناد به روایات چنین استفاده می شود که همه یا غالب مردم رگه هایی از حسد در درونشان وجود دارد، ولی تا آن را در گفتار و رفتار خود ظاهر نکنند، گناهی بر آنان نوشته نمی شود.

مي دانيم كه صفت حسد از رذايل اخلاقى است چه به مرحله ظهور و بروز برسد يا نرسد، اما سخن در اين است كه اگر به مرحله ظهور و بروز نرسد گناه و عقوبتى دارد يا نه؟ ظاهراً دليلى بر گناه بودن آن در مرحله عدم ظهور و بروز نداريم، هر چند كه صفت نكوهيده‏ اى است.

«حسد» كه در فارسى «رشك» خوانده مى‏ شود به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد. حسد دارای درجات مختلفی است و شدیدترین یا در واقع بدترین نوع حسد آن است که انسان نه فقط آرزوى زوال نعمت ديگران داشته باشد، بلكه در مسير آن گام بردارد، خواه از طريق ايجاد سوء ظنّ و بدبينى نسبت به كسى كه مورد حسد واقع شده است باشد يا از طريق ايجاد مانع در كار او، و اين نوع حسد حاكى از خباثت شديد درونى حسود است.

قرآن کریم در مورد تابعین می فرماید: «و کسانی که بعد از آن ها آمدند می گویند ما و برادرانمان را که در ایمان به ما پیشی گرفتند بیامرز و در دلهایمان کینه و حسدی نسبت به مومنان قرار مده!». در این آیه تابعین بعد از طلب آمرزش برای خود و پیشگامان در اسلام و ایمان تنها چیزی را که از خدا می طلبند، از بین رفتن هر گونه «غل و کینه و حسد» نسبت به مومنان است، چرا که می دانند تا این امور از دل ریشه کن نشود، رشته های محبت و برادری و اتحاد هرگز ممکن نخواهد شد.

«حسد» به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد؛ بنابراين كار حسود يا ويرانگرى است، يا آرزوى ويران شدن بنيان‏ نعمتهايى است كه خداوند به ديگران داده است، خواه آن سرمايه و نعمت به او منتقل شود يا نه! و نقطه مقابل حسد، «غبطه» است، به اين معنا كه انسان آرزو كند كه نعمتى همانند ديگران يا بيشتر از آنها داشته باشد، بى آنكه آرزوى زوال نعمت كسى را داشته باشد.

علمای اخلاق برای «حسد» سرچشمه های زیادی ذکر کرده اند از جمله: عداوت، کبر، حُبّ ریاست، احساس حقارت و ...؛ ولی فراتر از این ها حسد ریشه هایی در عقاید انسان نیز دارد؛ در واقع می توان گفت حسودان گرفتار نوعی تزلزل در پایه های ایمان به توحید افعالیِ پروردگار و حکمت و قدرت او هستند، چه این که انسانی که به این اصول مومن باشد می داند تقسیم نعمت ها از سوی خداوند حسابی دارد و بر طبق حکمتی است، پس باید به قسمت و تقدیر خداوند در میان بندگانش راضی و خشنود باشد.