اولا: خدا ابلیس را از ابتدا شيطان نيافريد، ابلیس سالها همنشین ملائک مقرب و بر فطرت پاك بود، امّا با اختیار داده شده، بنای طغیان و سركشى را گذاشت و لقب شیطان گرفت. بنابراین خلقت اولیّه او پلید نبوده تا منافی عدالت باشد.
ثانیا: از منظر سازمان آفرينش، وجود شيطان براى افراد با ايمان و آنها كه مى خواهند راه حق را بپويند زيانبخش نيست، بلكه وسيله پيشرفت و تكامل آنها است؛ چرا که پيشرفت و تكامل، همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد. بنابرین وجود شیطان برای حق پویان، رمز تكامل است و سدّ هدایت نیست، زیرا شيطان جز وسوسه کاری نمی کند.
ثالثا: خداوند در برابر وسوسه های اغواگرانه شیطان، ابزار هدایت، اراده و قدرت انتخاب را نیز در اختیار انسان قرار داده است. انسان گناهکار با اختیار از وسوسه شیطان پیروی می کند، لذا مستحقّ مجازات می گردد.

خداوند در آیه 83 سوره «قصص» می فرماید: «سرای آخرت را تنها برای کسانی قرار می دهیم که قصد برتری جویی و فساد در زمین را ندارند». از عطف فساد به برتری جویی درمی یابیم که افراد جاه طلب برای سیراب کردن عطش خود دست به هر فسادی می زنند. امام صادق(ع) درباره این آیه می فرماید: «با وجود اين آيه همه آرزوها بر باد رفته است».

در بين صاحب نظران بحث است كه آيا ميل به «عدالت» با قطع نظر از منافع شخصى انسان، فطرى است و در نهاد انسان وجود دارد يا خير؟ اسلام معتقد است كه در نهاد بشر «عدالت خواهى» وجود دارد، اگر چه منافعش را نيز تامين نكند. آری اگر بشر خوب تربيت شود به جايى مي رسد كه خودش واقعاً عدالت خواه مي شود. براى اثبات اين مطلب مى توانيم مواردى را عرضه كنيم كه افرادى عادل و عدالت خواه بوده اند؛ در حالى كه منافعشان هم ايجاب نمى كرده است؛ ولى عدالت، ايده و هدف و آرزويشان بوده و خودشان را فداى راه عدالت كرده اند.

یکی از امتیازات اسلام و سایر ادیان این است که در کنار تعیین هدفی عالی، به تعیین الگوهای آن نیز می پردازند تا انسان ها با پیروی و با در نظر گرفتن سیره عملی آنان، به سعادت واقعی نائل شود. از سویی روان شناسان معتقدند که با تعیین الگوی کامل، می توان انسان ها را به حق و حقیقت راهنمایی کرد. بر این اساس خداوند پیامبر(ص) را الگوی مسلمانان قرار داده است.

واژه «مستضعف» در قرآن و روایات در دو معنا استعمال شده: 1- کسانی که از نظر معیشت در تنگنا قرار دارند. قرآن می فرماید: «ما اراده كرده ايم تا به مستضعفان زمين نعمت بخشيم». 2- کسانی که از نظر دینی در فشارند، همانند مسلمانان مكه كه توانايى هجرت نداشتند و مشركان به آنها اجازه نمى دادند مراسم دينى خود را آزادانه انجام دهند. گاه اين واژه در روايات معناى سومى نيز دارد و آن كسى است كه توانايى بر تحقيق از حقّ و شناخت آن را ندارد. به فرموده امام باقر(ع): «مستضعف كسى است كه راهى بر شناخت كفر و ايمان ندارد».

امام علی(ع) با هشدار نسبت به عاقبت كار «ابليس» می فرماید: «از كارى كه خداوند با ابليس كرد عبرت بگيريد؛ زيرا اعمال طولانى و كوشش هاى بسيارش را بر باد داد؛ در حالى كه خدا را شش هزار سال عبادت كرده بود؛ ... [آرى] همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت، ... هيچ گاه خدا انسانى را با داشتن صفتى وارد بهشت نمى كند كه بر اثر همان صفت فرشته اى را از بهشت بيرون كرده است، حكم او درباره اهل آسمان و زمين يكسان است و خدا با هيچ يك از خلق خود دوستى خاصى ندارد تا به سبب آن چيزى را كه بر همه جهانيان تحريم كرده است بر وى مباح سازد!».

«استكبار» دو معنا دارد: 1- ممدوح: تلاش برای آماده سازی شرايط لازم براى بزرگى. 2- مذموم: شخص «بزرگى» را به خود ببندد بى آن كه شايسته آن باشد. در قرآن نیز این معنا مذمت شده است. البته گاه قرآن، مستكبران را در مقابل ضعفاء قرار داده؛ اشاره به اين كه برترى جويى آنها به خاطر قوّت جسمانى يا مال و ثروت بوده است. «استضعاف» نیز در قرآن به دو معنا به کار رفته: 1- ضعفى كه از سوى مستكبران بر گروهى تحميل مى شود. 2- کسانی كه بر اثر جهل و نادانى و تعصّب، چشم و گوش بسته دنبال رهبران گمراه حركت مى كنند.

امام علي(ع) درباره اهداف بعثت مي فرمايد: «خدا محمد(ص) را به حق مبعوث كرد تا بندگانش را از پرستش بتها به عبادت خويش دعوت كند و از اطاعت شيطان به اطاعت خود فرا خواند». با اين بيان، اهداف پیامبر(ص) بر دو اصل استوار شده: يكي رها كردن عبوديت و پرستش بتها و تمسّك به توحيد در عبادت و ديگر رها ساختن انسان از اطاعت شيطان و تمسّك به اطاعت پروردگار.

همان گونه كه خداوند متعال در مورد يهود و نصارا مى فرمايد: «هرگز يهود و نصارا از تو راضى نخواهند شد، تا [به طور كامل، تسليم خواسته هاى آنها شوى، و] از آيين [تحريف يافته] آنان، پيروى كنى» مستكبران عالم نیز دست از ايذا و آزار مسلمانان برنمى دارند و هر زمان كه مسلمانان يك گام عقب نشينى كنند آنها يك قدم جلوتر مى آيند. آری آنها زمانى از ما راضى خواهند شد كه با اسلام خداحافظى كنيم.

نشانه ‏هاى «تكبّر» بسيار زياد است. افراد متكبّر انتظارات زيادى از مردم دارند، ديگران به آنها سلام كنند، كسى پيش از آنها وارد مجلس نشود، هميشه در صدر مجلس جاى گيرند، مردم در برابر آنها كوچكى كنند، كسى از آنان انتقاد نكند و حتّى پند و اندرز نگويد، همه براى آنها امتيازى قائل شوند و حريمى نگه دارند، مردم در برابر آنها دست به سينه باشند و هميشه از عظمت آنان سخن بگويند. بديهى است ظهور و بروز اين حالات تابع درجه شدّت و ضعف تكبّر است.