ایشان دراین باره مي فرمايد: «به عمل بپردازيد خدا شما را رحمت كند!، و بايد اعمال شما بر طبق نشانه هاى روشن [قرآن و سنّت معصومين(ع)] بوده باشد، راه روشن است و شما را به خانه امن و امان دعوت مى كند، شما در سرايى هستيد كه مى توانيد از خطاهاى خود، عذرخواهى كنيد و رضايت او را جلب نماييد، مهلت كافى و فراغت خاطر داريد، پرونده هاى اعمال گشوده و قلم ها آماده نوشتن است، بدن هاى شما سالم و زبان ها آزاد است [و آماده انجام هر كار خير و بيان هر سخن نيكى هستيد]، توبه پذيرفته مى شود، و اعمال مقبول مى گردد».

امام علی(ع) عصیان بنده در برابر خداوند را اینگونه به تصویر می کشد: «تصور كن در همان هنگام كه تو از خداى خود روى مى گردانى او [با دادن انواع نعمتها] به تو روى مى آورد، تو را به خويش فرا مى خواند و در زير پوشش فضل و رحمتش قرار مى دهد در حالى كه تو به غير او روى مى آورى، به خدا، اگر اين وضعى كه تو با او دارى (عصيان در مقابل محبّت خداوند) در ميان دو نفر كه در نيرو و توان مساوى بودند وجود داشت تو نخستين كسى بودى كه خود را به سبب اخلاق ناپسند و كردار بد نكوهش مى کردی [چه رسد به اینکه او خداست و تو بنده]».

توحید افعالی یعنى هر وجودى، هر حرکتى و هر فعلى در عالم است به ذات پاک خدا برمى گردد. این عقیده با عقیده به اختیار انسان منافاتی ندارد؛ زیرا اگر افعال انسان را به خدا نسبت می دهیم به خاطر آن است که همه مقدّمات و اسباب آن را او در اختیار ما گذاشته است. ولى از این نظر که تصمیم نهایى با ما است، ماییم که از قدرت و اختیار خداداد استفاده کرده و یکى از دو طرف فعل یا ترک را انتخاب مى کنیم، از این جهت افعال به ما نسبت داده مى شود و ما در مقابل آنها مسئول هستیم.

امام علی(ع) درباره راه كامل كردن «نعمت های الهي» می فرماید: «نعمت هاى خدا را با صبر و استقامت بر طاعتش و دورى از معصيتش بر خويش كامل كنيد». شكر حقيقى آن است كه انسان نعمت هاى خدا را در مسير طاعت به كار گيرد و هرگز از آنها در جهت نافرمانى خداوند، بهره نبرد. امام(ع) مي فرمايد: «كمترين چيزى كه خدا بر شما لازم دانسته اين است كه نعمت ها را در راه گناه به کار نگيريد».

در روايات آمده که هر قدر انجام طاعات و اعمال خير از نظر جسمانى يا روحى سنگين تر باشد فضيلت و ثواب آن نيز بيشتر است؛ زيرا نيروى بيشترى از نظر جسم و روح براى انجام آن لازم است و مى دانيم پاداش اعمال به اندازه نيروهايى است كه براى انجام آن به كار گرفته مى شود. اين نيرو هميشه جنبه جسمانى ندارد و در بسيارى از اوقات جنبه روحى دارد؛ مثلا «اخلاص نيّت» به گونه اى كه كمترين شائبه غير خدا در آن نباشد كار آسانى نيست يا تواضع و خضوع در آنجا كه با روح سركش آدمى نمى سازد كار بسيار سختى است.

امام علی(ع) در ابتدا با طرح چند سؤال به انسان درباره غفلت هشدار می دهد: «ای انسان چه چيز تو را در مقابل پروردگارت مغرور كرده؟ آيا درد تو درمان ندارد يا اين خوابت بيداری ندارد. چرا آن گونه كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى؟» و سپس در عبارتی کوتاه بی خبران را هشدار می دهد که با بيدارى و هوشيارى و تصميم و عزم راسخ از خواب غفلت برخيزند، و تا وقت نگذشته براى نجات خويش از چنگال معاصى كه آتش خشم و غضب الهى را بر مى افروزد، کاری بکنند و با یاد خداوند و اطاعت از او انس بگیرند.

امام علی(ع) درباره ترس از مردم و نترسیدن از خداوند می فرماید: «از كسانى مباش كه از خلق خدا از آنچه معصيت خدا نيست مى ترسد؛ ولى خودش در ستم به مخلوقات، از پروردگار پروا ندارد»، در واقع این افراد زمانی که زمينه های نافرمانى خداوند به وجود مى آيد از خدا نمى ترسند و آلوده آن مى شوند، تا آنجا که گاه از انجام اعمالى در برابر كودكى چند ساله ترس يا شرم دارند؛، اما در خلوت و هنگامى كه زمينه معصیت فراهم می گردد، از انجام معاصى كبيره در برابر خداوندِ حاضر و ناظر، ترس و شرمی ندارند.

بر اساس دستور قرآن و روایات در باب اجرای حدود، و به منظور عبرت دیگران، لازم است اجرای حدود در ملاء عام انجام شود، از این رو گروهی برای عبرت در صحنه اجرای حد حاضر می شوند؛ اما گروهی هرزه و لاابالی در جامعه وجود دارند که هرجا جنجالى برپا شود در آنجا حاضر می شوند، امام(ع) در کلامی حکیمانه نفرین خود را از این افراد اعلام کرده و می فرماید: «خوش آمد مباد بر چهره هايى كه جز به هنگام حوادث بد ديده نمى شوند».

امام علی(ع) در ارتباط با لزوم «شکر منعم» می فرماید: «حتى اگر خدا تهديد به عذاب در برابر عصيان نكرده بود؛ واجب بود به پاس نعمت‌ هايش نافرمانى او نكنند». همچنین امام باقر(ع) می فرماید: «شبى عايشه از پیامبر(ص) سؤال كرد: چرا خود را [براى عبادت] اين همه به زحمت مى‌افكنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را بخشيده است؟ حضرت فرمودند: آیا من نباید بنده شکرگزار او باشم».

خداوند این خاصیت را در «تکرار عمل غلط» قرار داده که انسان تدریجاً به آن خو مى گیرد و حس تشخیص او دگرگون مى شود. يعني هنگامي كه انسان كاري را به طور مكرر انجام دهد، كم كم قبح و زشتي آن در نظرش از بين مي رود. چنین وضعیتی در ادبیات قرآنی «تزیین اعمال» نامیده می شود و جالب این است که اگر در دو آیه نقل شده در ابتدای بحث این موضوع به خدا نسبت داده شده، در 8 مورد از آیات دیگر از قرآن به شیطان و در ده مورد به صورت فعل مجهول آمده است و اگر درست بيانديشيم همه بيانگر يک واقعيت است.
اما اينكه به خدا نسبت داده شده است به خاطر آن است كه او «مسبب الاسباب» در عالم هستى است و هر موجودى که تاثيرى دارد به خدا منتهى مى شود و اگر به شيطان يا هواى نفس نسبت داده شود به خاطر اين است كه عامل نزديك و بدون واسطه آنها هستند. و اگر گاه به صورت فعل مجهول آمده اشاره به اين است كه طبيعت عمل‏ چنين اقتضا مى كند.