آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیات 15 تا 17 سوره «سبأ»، به ناسپاسی قوم سبأ و عاقبت آنها اشاره می کند. آنان در پرتو لطف خداوند به انواع نعمت ها دست یافتند، اما کفران نعمت کرده و به سرکشی و طغیان پرداختند، به يكديگر تفاخر مى كردند و به اختلاف طبقاتى دامن مى زدند. آنها ناسپاسی را به حدّ اعلى رساندند، لذا مجازات شان نيز در حدّ اعلا بود. خداوند آن چنان سرزمين و جمعيت آنها را متلاشى کرد، كه سرگذشت شان به عنوان يك ضرب المثل در تاریخ ثبت گردید.

آیات 15 تا 17 سوره سبأ، درباره يكى از ناسپاس ترين اقوام، يعنى «قوم سبأ» است، كه مشمول برترين نعمت ها و بزرگترين عنايات الهى بودند، ولى بر اثر غرور، غفلت و هوس بازى، راه كفران را در پيش گرفتند، و خداوند نیز همه آن نعمت ها را از آنان گرفت و آنان را به خاك سياه نشانيد، این آیات مى فرمايد: (براى قوم سبأ در محل سكونتشان نشانه اى [از قدرت و نعمت الهى] بود، دو باغ عظيم گسترده از راست و چپ [با ميوه ها و محصولات فراوان، به آنها داديم و گفتيم] از روزى پروردگارتان بخوريد و شكر او را بجا آوريد [چرا كه] شهرى است پاك و پاكيزه، و پروردگارى است آمرزنده [و مهربان])؛ «لَقَدْ كانَ لِسَبأ فى مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتانِ عَنْ يَمِيْن وَ شِمال كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَ اشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ».
مفسّران نوشته اند با اين كه سرزمین «يمن» گسترده و حاصل خيز بود اما رودخانه مهمى در آن جریان نداشت و از خاک آن بهره بردارى نمى شد، مردم اين سرزمين برای مهار باران هاى سيل آسای مناطق كوهستانی، سدهاى زيادى در نقاط مختلف ساختند، كه از همه مهمتر «سد مأرِب» (بر وزن مغرب) بود، كه سيل آب هاى عظيم دو كوه «بلق» را مهار می كرد، با ذخیره شدن آب عظیمی در پشت اين سدّ، توانستند دو رشته باغ عظيم و طولانى در دو طرف مسير رودخانه احداث کنند، تدريجاً در پرتو اين كشاورزى عظيم، قريه هاى آباد، مركز تجمّع مردم گردید، قريه هاي به هم متصل، با سايه درختان به هم پيوسته، و فراوانی نعمت به همراه محیطی امن، آن منطقه را براى يك زندگى خوب و بسيار مرفّه آماده ساخته بود، محيطى كه براى اطاعت پروردگار و تكامل در جنبه هاى معنوى بسيار مناسب بود.
قرآن در ادامه آيه فوق مى فرماید: «آنها قدر اين همه نعمت را ندانسته، و خدا را به فراموشى سپردند و به كفران نعمت پرداختند، به يكديگر تفاخر مى كردند و به اختلاف طبقاتى دامن مى زدند و سرانجام به نتيجه شوم اعمال خود رسيدند»، و به تعبير قرآن: (آنها [از خدا] روى گردان شدند و ما سيل ويرانگر را بر آنها فرستاديم و دو باغ [پر بركت] آنها را به دو باغ [بى ارزش] با ميوه هاى تلخ و درختان شوره گز و اندكى درخت سدر مبدّل ساختيم، اين را به خاطر كفرانشان به آنها جزا داديم و آيا جز كفران كننده را به چنين مجازاتى كيفر مى دهيم؟)؛ «فَاَعْرَضُوا فَاَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْناهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَواتَىْ اُكُل خَمْط وَ اَثْل وَ شَئىء مِنْ سِدْر قَلِيْل * ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِما كَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِى اِلاّ الْكَفُورَ».
مورخین در رابطه با شگفتى هاى اين داستان می نویسند: «تعدادى از موش هاى صحرايى دور از چشم مردمی که مغرور و مست، به عيش و نوش و كفران مشغول بودند، به ديواره اين سدّ خاكى حمله ور شدند و آن را از درون سست كردند، ناگهان باران شديدى باريد و سيلاب عظيمى جاری شد، ديوارهاى سد كه قدرت تحمل فشارهای سيلاب را نداشت، يك باره در هم شكست و سيلاب عظيمى به راه افتاد، و تمام آبادى ها، باغ ها، كشتزارها، چارپايان، قصرها و خانه هاى مجلل را ويران كرد، و آن سرزمين آباد، به صحرايى خشك و بى آب و علف با كمى گياهان بيابانى مبدّل شد، مرغان غزل خوان از آنجا كوچ كردند و جاى خود را به زاغ ها و بوم ها سپردند، و جمعيت آن آبادى هاى عظيم در اطراف پراكنده شد. جمعيتى فقير و آواره كه دائماً بر گذشته خود تأسف مى خوردند، و البته تأسفى بيهوده و بى اثر، که به گفته شاعر:
اى روزگار عافيت، شكرت نگفتم لاجرم *** دستى كه در آغوش بود، اكنون به دندان مى گزم
آرى چنين بود نتيجه ناسپاسى اين قوم غافل و بى خبر. جالب اين كه ثروتمندان قوم سبا از اين شكايت داشتند كه چرا آبادى هاى ما اين چنين به يكديگر متصل شده و رفت و آمد در بین آنها براى همه آسان است، در گذشته سفر كردن از آن ما بود كه امكانات فراوان داشتيم ولى هم اكنون فقرا نيز با ما همسفر مى شوند، چرا كه سفر در سايه درختان پرميوه و در طول آبادى هاى متصل به يكديگر براى كسى مشكلى ندارد، به همين دليل از خدا تقاضا كردند كه در ميان آبادی های آنها فاصله بيفكند تا بينوايان نتوانند دوش به دوش آنها سفر كنند، آرى آنان كفران نعمت خدا را به حدّ اعلى رساندند، و مجازاتشان نيز در حدّ اعلا بود. و چنان سرزمين و جمعيت آنها متلاشى شد كه سرگذشت آنها به عنوان يك ضرب المثل در پراكندگى در ميان مردم باقى ماند «تَفَرَّقُوا اَيادِى سَبا».(1)