قرآن در آيات فراوانى با صراحت، بخش عظيمى از مصائب را نتیجه اعمال نادرست انسان می داند تا آنجا كه لحن بعضى از اين آيات جنبه عموم دارد و تمام مصائب را شامل مى شود. مانند این آیه که می فرماید: «آنچه از نيكى به تو مى رسد، از طرف خداست و آنچه از بدى به تو مى رسد، از سوى خود توست». همچنین می فرماید: «فساد در صحرا و دريا بخاطر كارهايى كه مردم انجام داده اند آشكار شده است» و... در واقع مصائب، نتيجه اعمال خود انسان ها است و به تعبير ديگر اعمال به عنوان سبب و مصائب به عنوان مسبَّب ذكر شده است.

در آیات قرآن ویژگی هایی برای روح بیان شده است. مانند: 1- روح آدمى مستقل بوده و بعد از جدا شدن از بدن باقى مى ‌ماند. 2- روح پس از مرگ در عالم برزخ بوده و ممکن است متنعم به نعمت های الهی، و یا معذب به عذاب های دردناک باشد. 3- ساختمان روح با جسم متفاوت است؛ خداوند روح را از عالم «أَمْر» بیان فرموده و آفرينش آن را خلقتی جدید معرفى مى‌ كند. 4- رابطه روح با جسم در حال خواب ضعيف مى ‌شود و در حال مرگ به كلى قطع مى ‌گردد. 5- در نهایت روح و پديده‌ هاى روحى، آيات مهمى از عظمت خدا و وسيله مهمی برای «معرفة الله» است.

در قرآن ، مکررا به جمله «أَنْزَلْنا»؛ (فرو فرستادیم) برخورد مى کنیم که ظاهراً، با مفهوم فرستادن از طرف بالا به سمت پائین، سازش ندارد. مانند: انزال لباس، چهارپایان و آهن. ولى با توجه به این که نزول گاهى به معنى نزول مقامى آمده و در استعمالات روزانه نیز زیاد به کار مى رود و از آنجا که نعمت هاى پروردگار از طرف مقام والاى ربوبیت به بندگان ارزانى شده، تعبیر به نزول در آن، کاملاً مفهوم و قابل درک است. مثلا در فارسى مى گوئیم: به آن جناب چنین معروض مى دارم، با این که طرف نزدیک ما نشسته است.

امام علی(ع) در بیان ناتوانی انسان از ادای حق نعمت های الهی می فرماید: «و حسابگران [زبردست] هرگز نتوانند نعمت هایش را شماره کنند». در واقع نعمت های الهی بیش از آن است که قابل احصا باشد، بدن انسان یکی از نعمت های الهی است که متوسط از 10 میلیون میلیارد موجود زنده یعنی سلول، تشکیل شده است. وقتى انسان نتواند تنها این بخش کوچک از نعمت هاى الهى را شماره کند، چگونه مى تواند نعمتهاى مادّى یا معنوى را شماره کند؟ و وقتی که قادر بر شمارش و شناخت نعمت های او نیستیم، نمی توانیم شکر آنها را به جا آوریم.

حضرت علی(ع) در نهج البلاغه به نعمت ها و استعدادهایی اشاره می کند که خداوند متعال در انسان به ودیعه گذاشته است: نیروهای مختلف عقلانی و ذهنی که آدمی با آنها مقصد را بازمی یابد، افکاری که آدمی با آنها در کارها و موجودات گوناگون تصرّف می کند، اعضا و ابزاری که آدمی برای رسیدن به مقصدش از یاری آنها استفاده می کند، نیروی شناختی که آدمی به وسیله آن طعم ها و بوهای مختلف را تشخیص و حق را از باطل تمییز دهد و... .

امام علی(ع) در ارتباط با لزوم «شکر منعم» می فرماید: «حتى اگر خدا تهديد به عذاب در برابر عصيان نكرده بود؛ واجب بود به پاس نعمت‌ هايش نافرمانى او نكنند». همچنین امام باقر(ع) می فرماید: «شبى عايشه از پیامبر(ص) سؤال كرد: چرا خود را [براى عبادت] اين همه به زحمت مى‌افكنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را بخشيده است؟ حضرت فرمودند: آیا من نباید بنده شکرگزار او باشم».

طبق آیات 44 و 45 سوره قلم و برخی روایات، گاهی خداوند براى مجازات بندگان سرکشی که امیدی به بازگشتشان نیست، در مقابل گناهانى که انجام مى دهند به آنها نعمت مى بخشد، آنها تصور مى کنند این لطف الهى است که به خاطر شایستگى، شامل حالشان شده! و لذا در غفلت فرو مى روند، اما ناگهان خداوند آنها را مى گیرد و از میان نعمت به کام عذاب فرو مى فرستد. این همان«عذاب استدراج» است که دردناکترین شکل عذاب است.

این سوره هفت بخش دارد: 1- اهمیت قرآن و نبوت پیامبر(ص) و برخورد افراد نادان در برابر قرآن. 2- دلائل توحید و نعمت هاى خداوند. 3- مبارزه با شرک و نفى نسبت هاى ناروا به خداوند و مبارزه با تقلیدهاى کورکورانه. 4- سرگذشت انبیاى پیشین و اقوام آنها. 5-  معاد و پاداش مؤمنان و سرنوشت شوم کفار. 6-  بیان ارزش هاى باطلى که بر افکار افراد بى ایمان حاکم بوده و هست. 7- برخی مواعظ و اندرزها.