اختلاف فتاوی فقط در محدوده اندكى از فقه و شريعت كامل اسلام است و فقهاى مذاهب اسلامى در اكثر مسائل فقهى اتّفاق نظر دارند. علاوه بر آن شريعت اسلامی يكى بيش نيست و اگر اختلافى در احكام فقهى منبعث از فتاواى فقيهان مشاهده مى ‏شود، ناشى از اختلاف برداشت آنان از منابع فقهى شريعت است. برخی از مهم ترین عوامل اختلاف زا عبارت اند از: اختلاف در پاره اى از منابع استنباط احكام‏ مانند ظواهر آيات قرآن‏ و عرف‏، دسترسى يا عدم دسترسى به برخى از احاديث‏، اختلاف در معيار وثاقت راويان‏، اختلاف در جهت صدور حديث‏ از حیث واقعى يا تقيه اى بودن حديث‏ و ثابت یا موقتى بودن حکم آن، اختلاف در نسخ حكم‏، اختلاف قرائت آيات يا نقل متون احاديث‏، اختلاف در دلالت آيات و روايات و فهم و تفسير آنها، اختلاف در ترجيح ادلّه متعارض‏، اختلاف در موارد حجيّت اصول عمليّه‏، اختلاف نظر در مورد محدوده قواعد فقهيّه‏، اختلاف در دايره حجيّت عقل‏، اختلاف در اقسام اجماع‏، تأثير شرايط اجتماعى در فتواى مجتهد، اختلاف در مصادیق و موضوعات احکام و... .

برخی از فقهای شیعه مانند شهید اول، سید مرتضی و میرزای قمی و نیز چهره هایی از فقهای اهل سنت مانند غزالی و فخر رازی، ادعای اجماع علما را بر مشروعیت تقلید نموده اند. با این حال از آنجایی که به نظر می رسد مدرک اجماع کنندگان، آیات و روایات است، اعتبار این اجماع به سایر ادله تقلید بازمی گردد و این اجماع به اصطلاح اجماعی «مدرکی» بوده و نمی تواند در این مورد خاص، به عنوان دلیل مستقل در کنار دیگر منابع اجتهاد در نظر گرفته شود. ضمن اینکه در طول تاریخ، عده ای از علما و صاحب نظران به مخالفت با تقلید پرداخته اند.

به هر حال اگر تقلید از مجتهد امری نامشروع باشد، شخص مکلف برای تحصیل حکم شرعی راهی جز اجتهاد یا احتیاط ندارد. لازمه ضرورت یافتن اجتهاد برای همه مکلفین پدید آمدن عسر و حرج و اختلال در معیشت مردم‌ خواهد بود. چون اجتهاد مقدماتی دارد که فراگیری آنها بسیار دشوار‌ است‌ و انسان را از اشتغال به نیازهای دیگرش باز می دارد. از این رو بعضی از علما، اجتهاد مطلق ‌‌را‌ نـاممکن می دانند. حـال چگونه ممکن است شارع مقدس، همه امت را به دنبال‌ اجتهاد‌ و استنباط احکام بفرستد؟! احتیاط نیز امکان پذیر نیست، زیرا از لحاظ آشنایی با مبانی علمی، شناخت موارد احتیاط کمتر از درجه اجتهاد را نمی طلبد.

براى حرمت رباى قرضى، چهار دليل مى توان اقامه كرد: 1- اطلاق آیات ربا: آيات ربا شامل هر دو نوع ربا (قرضى و معاوضه) می شود. 2- روايات متعدّد، مبنى بر اينكه هر نوع قرضی كه سود در آن شرط شده باشد حرام است. 3- رواياتى كه دلالت بر ممنوع بودن ذكر بعضى از شرايط در وام دارد و اين روايات، تمام انواع پنجگانه «شرط زیادی» اعم از فعليه، وصفيّه، انتفاعيّه، عمليّه و منافع در رباى قرضى را كه در تحريرالوسيله امام(ره) آمده است، ممنوع مى شمرد. 4- احاديث خاصّه كه هر كدام يكى از اقسام رباى قرضى را تحريم كرده است.

آرزوی طولانی از «جهل» و «حبّ» دنيا سرچشمه مى گيرد و راه درمان آن عبارت است از: 1- دور کردن جهل با فكر صحيح و شنيدن پند و موعظه از نفوس طاهره. 2- تأمل نمودن در پستى و فانی بودن دنيا. 3- دقّت در اخبار و رواياتى كه در مذّمت دنيا وارد شده است. 4- تفكر و مطالعه در اخبارى كه در مدح ترك دنيا و بى رغبتى به آن می باشد و موجب خارج شدن حبّ دنيا از قلب مى شود. 5- نظر کردن در رواياتى كه در مدح كوتاهى آرزوها وارد شده است.

بیشتر علمای شیعه بر جواز و امکان تفسیر قرآن استدلال کرده و حجّیبت تفسیر غیر معصوم را پذیرفته اند؛ این علما کتب تفسیر نوشته و در اجتهاد فقهی خود بر تفسیر قرآن تکیه کرده اند.
تنها بخشی از علمای شیعه(اخباریان) در برهه ای از زمان اعتقاد داشتند که تفسیر قرآن فقط با روایات اهل بیت جایز است و دیگران حق تفسیر ندارند!
این درحالی است که برخی از علمای اهل سنت نیز فقط تفسیر پیامبر، صحابه و تابعین را حجّت می دانستند!

مهمترین علت بوجودن آمدن چنین سؤالی این است که سؤال کننده در اینجا مفهوم عدل را به معنی یکسان بودن همه مخلوقات گرفته است، در حالی که همیشه یکسان بودن عادلانه نیست. بخش مهمی از تفاوت های موجود در جهان، طبیعی و لازمه آفرینش است و اگر این تفاوت ها نبود امکان زندگی وجود نداشت. براى به وجود آمدن يك «جامعه كامل» و یک «جهان پایدار» نياز به استعدادها و ذوق‏ها و ساختمانهاى مختلف بدنى و فكرى است. به عبارت ديگر تفاوت ساختمان روحى و جسمى در آن قسمتهايى كه طبيعى است، مقتضاى «حكمت» پروردگار است و عدالت هيچگاه نمى ‏تواند از حكمت جدا باشد.
بخش دیگری از تفاوت های بین مخلوقات تحمیلی است که غالبا حاصل ظلم و ستم موجودات مختاری مثل انسان و يا سهل‏ انگاری هاى فردى است؛ این گونه تفاوت ها هيچ گونه ارتباطى به دستگاه آفرينش ندارد. اين گونه اختلافها را بايد «اختلافهاى ساختگى و بى‏ دليل» دانست كه با از بين رفتن نظام طبقاتى و تعميم عدالت اجتماعى از ميان خواهد رفت، و هيچگاه اسلام و قرآن بر اين گونه تفاوتها صحه نگذاشته است.
در حقیقت تجلي عدل الهی را مي توان در جريان پايدار و متعادل آفرينش جهان(عدل تکوينی)، وضع احکام شرعی برای رسیدن به عدالت اجتماعی بندگان(عدل تشريعی) و دادرسي الهی بین آنها(عدل جزايی) مشاهده نمود. خداوند علاوه بر اینکه مخلوقات را به نحو احسن خلق کرده است برای ایجاد بهترین شرایط زندگی نیز قوانین عادلانه ای وضع کرده است.

مقصود از صفات خبریه، اوصافى است که در آیات قرآن و روایات آمده و مستندى جز نقل ندارد. مثل وجه الله، ید الله، استواء بر عرش، عین الله،... اهل تنزیه معتقدند این الفاظ کنایه، استعاره و مجاز می باشد و به معنی تجسیم نیست. 

قرآن مجيد تا آن حد به معاقبه و معاتبه نفس اهمّيّت داده كه در آیه 2 سوره قيامت، به نفس «لوّامه» سوگند ياد کرده و مى فرمايد: «وَ لا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوّامَةِ»؛ نفس لوّامه همان وجدان بيدارى است كه صاحبش را به هنگام ارتكاب كار خلاف ملامت و سرزنش مى كند، كه اين خود نوعى معاقبه و مجازات خويشتن است. امام علی(ع) نیز فر موده اند: «مَنْ ذَمَّ نَفْسَهُ اَصْلَحَها ...»؛ (آن كس كه نفس خويشتن را مذّمت كند سبب اصلاح آن را فراهم كرده است ...).

زبان مهمترين كليد دانش، فرهنگ، عقيده و اخلاق است که اصلاح آن سرچشمه همه اصلاحات اخلاقى و انحراف آن سبب انواع انحرافات است. علماى اخلاق اصلاح زبان را گام مهمّى براى تقويت فضائل اخلاق و تكامل روح مى شمرند. پیامبر(ص) مى فرماید: «ايمان كسى استقامت و راستى پيدا نمى كند، مگر اين كه قلب او استقامت يابد و قلب نيز استقامت نمى يابد مگر اين كه زبان او راستى و استقامت پيدا كند».

جوانه هاى تفسير موضوعى قبل از هر چيز در خود قرآن ديده مى شود؛ و دستور قرآن در زمينه تفسير آيات متشابه به وسيله آيات محكم، نوعى از تفسير موضوعى است. در كلمات معصومین نيز نمونه هاى فراوانى آمده كه روش گردآورى آيات مربوط به يك موضوع، جمع بندى و استفاده از آن را به ما می آموزد. مثلا پیامبر(ص) در حدیثی برای استدلال درباره نکوهش دنیا به آیاتی از سوره حدید، زخرف، اسرا و ق؛ و علی(ع) در جمع بندی معنای کفر، به آیاتی از سوره جاثيه، نمل، بقره، ممتحنه، عنكبوت و ابراهيم استشهاد می نمایند.