«خودسازی» یکی از مهم ترین اثرات سازنده «انتظار» است؛ زیرا چنین تحولی نیازمند به عناصر آماده و با ارزش انسانی دارد تا بتواند بار سنگين چنین اصلاحات وسيعى را به دوش بكشد، و در درجه اول محتاج به بالابردن سطح انديشه، آگاهى و آمادگى روحى و فكرى براى همكارى در پياده كردن آن برنامه عظيم است. در واقع مُنتظِر واقعى نمى تواند نقش تماشاچى را داشته باشد؛ بلکه باید با به کار بستن عمیق ترین برنامه های اخلاقی، فکری و اجتماعی به خودسازی بپردازد. و اين معنى انتظار واقعى است، و با این شرایط کسی نمى تواند بگويد چنين انتظارى سازنده نيست.

«قرآن» در سوره «معارج» با برشمردن مجموعه صفات نه گانه: مداومت بر نماز، قرار دادن حقّ ثابتى در اموال براى محرومان، ايمان به روز جزا، ترس از عذاب پروردگار، حفظ دامان از بى عفتى، اداء امانت، وفاء به عهد، اداء شهادت به حقّ و محافظت بر آداب و شرايط و روح نماز، به صاحبانِ آنها وعده بهشت داده مي فرمايد: «اين گروه با عظمت، در باغ هاى بهشتى گرامى داشته مى شوند». تعبيرى كه هم واجد نعمت هاى مادى و هم روحانى است.

ایشان درباره استفاده از فرصت عمر به همگان توصیه می کنند تا قبل از اینکه ريسمان مرگ بر گلوى شما نيفتاده و روح براى كسب كمالات آزاد است و مى توانيد با كمك يكديگر مشكلات را حل كنيد و راه توبه باز است از اين فرصت گرانبها استفاده كنيد و قبل از آنكه در سختى، ترس و نابودى قرار گيريد و مرگ فرا رسد و قبل از آنكه دست قدرت خداوند مقتدر، شما را بگيرد فرصت ها را مغتنم بدانيد و زاد و توشه سفر آخرت را برگيريد كه اگر اين فرصت ها از دست برود، نه راه بازگشتى وجود دارد و نه دیگر پشيمانى سودى دارد!

امام صادق(ع)، پنج صفت براى مؤمن بيان مى‌كند: پاكيزگى در كسب و كار، خوش خُلقى، پاكى درون، انفاق در راه خدا و كم حرفى از ويژگي‌هاي يك مؤمن است.

تقّرب و رسیدن به خدا‌ مهم ترین دغدغه هر مؤمنی است که برای دستیابی به آن تلاش می کند. بهترین راه رسیدن به خدا و رضوان الهی، همان راهی است که خود خداوند بیان و مشخص کرده است. این امر محقّق نمی گردد جز با شناخت خداوند متعال، حرکت در مسیر بندگی، رعایت اخلاق و مراقبت از نفس. علاوه بر این، باید موانع قرب الهی را رفع نمود که ارتکاب گناه از جمله آن موانع است.

عهدهاي انسان با خودش، عهدهايى هستند كه به هنگام خودسازى و در طريق تكامل صفات نيك و اعمال صالح واقع شده و عرفا آن را نخستين گام سير و سلوک دانسته و از آن به «مشارطه» تعبیر می کنند، که «مراقبه» و «محاسبه» نفس را در پی دارد. مشارطه يعني انسان در هر صبحگاه با خودش عهد کند که تنها در مسير طاعت حق گام بردارد، در طول روز مراقب عمل به اين شرط و عهد باشد و سپس شامگاهان به محاسبه اعمال خویش بپردازد. بنابراين پايبندی انسان به عهد با خودش، يكى از طرق تهذيب نفس و نيل به فضائل اخلاقى مى باشد.

آيات قرآن در زمينه نزديك بودن خدا به ما به چهار دسته تقسيم مي شود: دسته‏ اي از آيات، دلالت بر اصل قرب مي كند كه خداي سبحان به ما نزديك است. دسته ديگر، آياتي كه دلالت مي كند بر اينكه، خداي سبحان با اقرب بودني نسبي به انسان از ديگران نزديكتر است. دسته سوم، آياتي كه دلالت دارد خداي سبحان به انسان، از رگ حيات او نيز نزديكتر است. دسته چهارم، آياتي است كه مي گويد: خداي سبحان به انسان از خود انسان هم نزديكتر است.

علماء اخلاق به «وضوى باطنى» نيز قائلند كه همان پاك كردن نفس از رذائل اخلاقى و پاك كردن عقل از افكار هلاك كننده است. اگر در اين وضو غير خدا را ببيند دچار شرك خفي شده و نجس است. سالك بايد مثل شستن دست، دستِ دل را از كثافات پاك كند، مضمضه سالك چشيدن حلاوت ذكر و استنشاقش، تخليه ذهن از كثافات نفسانى است. شستن دست تا مرفق ميانه روى در امور دنيوى و مسح سرش، فدا كردن محبت دنيا به پاي محبت دوست است و آخر هم مس پاست. با گرفتن هر دو وضوء، مصداق روايت «الوضوء على الوضوء نور على نور» مي شود.

«ذكر» به معناي نامداري و صاحب نام شدن بدون ذكر حق ميسور نيست؛ زيرا چيزي كه از حق تهي است سهمي از بقا و دوام ندارد و كساني كه پيوندي با نام و ياد خدا نداشته ‏اند، به بوته فراموشي سپرده شده ‏اند. آری شخصي صاحب نام خواهد شد كه با ياد حق و نام خدا پيوند عميق برقرار كرده باشد؛ لذا درباره رسول اكرم(ص) كه نه تنها با ياد خدا پيوند ناگسستني داشته و دارد، بلكه مظهر نام حق و آيت كبراي ياد الهي بوده و هست چنين آمده: «وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ»؛ (و آوازه تو را بلند ساختيم!).

بر طبق حديث نبوي بهترین اشخاص از نظر انجام اعمال كسي است كه از حيث عقل بهتر باشد و عقل خود را بهتر به كار بياندازد و تفكر كند. مراد از این عبارت پيامبر(ص) يا اين است كه دقت و فكر كند تا از فلسفه احكام مطلع شود و كوركورانه عبادت نكند و يا اين كه دقت كند تا اوامر و نواهى خداوند را به نحو احسن جامه عمل بپوشاند و در جايگاهى باشد كه مرضىّ رضاى خداوند باشد گرچه از حيث عمل، عمل كمترى داشته باشد.